Bolesław Leśmian jest jednym z najpopularniejszych poetów XX wieku. Tworzył w okresie dwudziestolecia międzywojennego. „Żołnierz” to utwór, który pojawił się w zbiorze „Łąka” z 1920 roku i jest częścią cyklu „Pieśni kalekujące”. Przedstawia losy kalekiego żołnierza, którego po powrocie do domu, zamiast chwały i szacunku, spotyka odrzucenie.
Żołnierz – analiza i środki stylistyczne
Wiersz „Żołnierz” Bolesława Leśmiana składa się z trzynastu dwuwersowych strof. Utwór został napisany trzynastozgłoskowcem. Ma zatem bardzo regularną budowę. Zastosowano w nim rymy parzyste.
Podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności, czyniąc wiersz przykładem liryki pośredniej. Wykorzystano również dialogi postaci pojawiających się w utworze z tytułowym żołnierzem. Są nimi rodzice, kochanka, przyjaciel i Chrystus.
W utworze zastosowano wiele środków stylistycznych. Znajdziemy między innymi epitety, np. : „kalekie kolana”, „sosnowymi stopami”, „straszna nieobecność” oraz metafory, np. : „Nie wiem, czyja cię ręka ciosała wyśmiewna, Lecz to wiem, że skąpiła urody i drewna”. W utworze znajduje się wiele pytań retorycznych, np. „Pewno skaczesz, miast chodzić, unikając drogi?”, „Nikt się nigdy nie dowie, co w nich tak kulało?”, „Z takim w łożu drygałą mam tańczyć do śmierci?”.
Zastosowano też anafory, czyli powtórzenie tych samych słów lub wyrażeń na początku wersów, np. „ani myślę” oraz rozpoczęcie wersów od spójnika „i” np. „I wzięli się za ręce”, „I szli”, „i mijało”. Typowe dla twórczości Leśmiana są neologizmy, np.: „niedopląsie”, „bezpole, bezkrzewie, bezlesie”, „ bezżałobie”.
W tekście znajdziemy również antytezę, czyli zestawienie ze sobą słów lub wyrażeń przeciwstawnych, kontrastowych, „stał się smutku wesołkiem”. Oprócz tego w utworze występują powtórzenia, np.: „ Masz kalekie kolana i kalekie nogi”, „ Obie ręce miał lewe, obie nogi – prawe”. Emocjonalności dodają tu wykrzyknienia,: np. „ Chryste, na wskroś sosnowy, a zamyśl się srodze!”, „ Podzielimy się męką – podzielnać jest męka!”.
Żołnierz – interpretacja wiersza
Sytuacja liryczna
Podmiot liryczny przedstawia historię okaleczonego żołnierza, który wraca do rodzinnych stron po wojennej wyprawie. Mężczyzna nie potrafi chodzić w normalny sposób. Został postrzelony w plecy i nogi, dlatego porusza się skacząc. Choć wydawać by się mogło, że spotka go ogromny szacunek i wdzięczność za poświęcenie dla ojczyzny, to dzieje się zupełnie odwrotnie. Ludzie śmieją się z niego, drwią z kalectwa i nie okazują żadnej empatii w jego stronę. Rodzina odwraca się od mężczyzny, ponieważ nie może już pomóc przy pracach rolnych. Kochanka nie chce się z nim już spotykać, bo nie jest tak sprawny, jak niegdyś. Wyśmiewa go. Nawet przyjaciel, który jest dzwonnikiem w kościele, odwraca się od kaleki.
Niepełnosprawność wyklucza go ze społeczeństwa. Nikogo nie obchodzi, w jaki sposób stracił pełnie zdrowia i jak sobie poradzi. Ludzie z niego drwią i wytykają palcami. Mieszkańcy tego miejsca zdają się być oderwani od rzeczywistości, jakby nigdy nie spotkali się z ludzka krzywdą, bólem i kalectwem. Ludzie którzy odtrącają bohatera, przez jego niepełnosprawność są odrealnieni. Żołnierz znajduje spokój i odrobinę wytchnienia, tylko przy przydrożnej kapliczce. Nie należy ona do najpiękniejszych i nie jest doskonała. Wykonał ją ktoś, o małym talencie. Nagle figura Jezusa przemawia. Po rozmowie i znalezieniu wspólnego języka, żołnierz i Jezus przemierzają świat razem, trafiają razem nawet do nieba.
Znaczenie utworu
Mężczyzna został odrzucony przez społeczeństwo, z powodu swojego kalectwa. Co jest niezwykle częstym i przykrym zjawiskiem, nawet w dzisiejszych czasach. Nie poszukiwał litości, czy uzdrowienia, pragnął jedynie bliskości, zrozumienia i towarzystwa. Odwróciła się od niego nawet rodzina. Jedyne ukojenie i towarzystwo odnalazł w Chrystusie, który od tej pory kroczył z nim przez życie. Być może ich podróż do nieba, symbolicznie ukazuje śmierć żołnierza, któremu do końca towarzyszyła wiara i bliskość z Bogiem. Możemy dostrzec też, że być może, nie bez powodu, kaleki mężczyzna znalazł nić porozumienia z Jezusem, który sam został okaleczony, zdradzony i odrzucony. Autor mógł chcieć przekazać, że w niedoli zrozumie nas tylko osoba, która przeżyła to samo i doskonale wie, z czym musimy się zmierzyć.
Podsumowanie
Za pomocą postaci żołnierza, autor wiersza Bolesław Leśmian, przedstawia problem społecznego odrzucenia osób niepełnosprawnych, a także niedocenienia tych, którzy poświęcają się dla innych. Kaleki mężczyzna, który czuje się odizolowany od społeczeństwa, znalazł pocieszenie jedynie w Chrystusie, który jest symbolem cierpienia i którego skazano na męczeńską śmierć.