Stęskniony za porządkiem i jasnymi regułami główny bohater, czyli Artur, próbuje przywrócić taki stan rzeczywistości, w którym wszystko było jasne i prawdziwe, czytelne i zrozumiałe. Nie zostało mu już w świecie nic, przeciwko czemu mógłby się zbuntować. Okazuje się, że brak pewnego rodzaju konwencji i zwyczajów ma katastrofalne skutki, a pełna wolność i autentyczność może być dla człowieka destrukcyjna. Potrzebuje on bowiem pewnych ról oraz ograniczeń, by społeczeństwo mogło działać.
„Kariera Nikodema Dyzmy” to powieść, która ukazuje, jak szybko można na udawaniu zrobić karierę i osiągnąć pozycję społeczną, którą normalnie trzeba by zdobywać swoimi umiejętnościami czy wiedzą. Główny bohater, czyli tytułowy Nikodem Dyzma wykorzystuje okazję od losu i wprasza się na bankiet, dzięki czemu zyskuje posadę, której w zwykłych warunkach nigdy by nie uzyskał. Zostaje jednak wzięty za osobę wyżej postawioną i nie wyprowadza nikogo z tego błędu. Jego bezczelność pozwala mu dalej trwać w tym kłamstwie. Ostatecznie trafia na szczyt drabiny społecznej, a gdy zostaje ujawniony, to nikt nie bierze tego na poważnie. Jest to historia o tym, jak udawaniem można zyskać wszystko, wykorzystując do tego naiwność innych.
Szczerość, autentyczność, fałsz i udawanie – wszystko to jest bardzo ciekawym zagadnieniem, często wykorzystywanym przez twórców literatury. Jak widać, żadne z tych zjawisk nie może być oceniane jednoznacznie i zależy od tego, w jakim kontekście się pojawia.
