“Opowieść wigilijna” to opowiadanie Charlesa Dickensa po raz pierwszy wydane w grudniu 1843 roku. Jest to historia bogatego skąpca Ebenezera Scrooge’a i związana jest ona ze świętami Bożego Narodzenia. Opowiadanie przedstawia głęboką, wewnętrzną zmianę, jaką przechodzi Scrooge pod wpływem odwiedzin duchów związanych z jego przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, które zapoczątkowane są przez pojawienie się duszy jego zmarłego partnera w interesach, Jakuba Marleya. W wyniku tych spotkań Scrooge zmienia swoje postępowanie i zaczyna zachowywać się inaczej w stosunku do ludzi, którzy go otaczają. W samym opowiadaniu wyróżnić można kilka motywów literackich.
Motyw wędrówki
Wyróżnić można motyw wędrówki głównego bohatera, która ma wymiar wewnętrzny. Scrooge przemierza różne płaszczyzny czasowe, odwiedza przeszłość, przyszłość i teraźniejszość. Można więc powiedzieć, że jest to podróż w czasie, możliwa tylko w świecie fantastycznym. Dzięki tej wędrówce po planach czasowych Scrooge mierzy się ze swoim zachowaniem i charakterem, zmienia się wewnętrznie, widzi swoje błędy i postanawia je odpokutować.
Motyw chciwości
Scrooge jest przykładem postaci chciwej, dla której pieniądze są ważniejsze od innych, a nawet od własnej wygody – Scrooge nie korzysta bowiem ze zgromadzonych bogactw. By zgromadzić swój majątek nie zważał na nikogo, zwłaszcza na pracowników jego przedsiębiorstwa. Swojemu podwładnemu wypłacał pensję, która nie pozwalała mu na utrzymanie rodziny. Scrooge’owi szkoda było pieniędzy nawet na podstawowe wygodny, takie jak pożywienie, ogrzewanie czy nowe ubrania. Gromadzenie pieniędzy było celem jego życia, poważał tylko je, aż do odwiedzin duchów. Dopiero wtedy zrozumiał, że to nie majątek i jego pomnażanie są najważniejszymi kwestiami w życiu człowieka i dostrzegł ludzi wokół siebie.
Motyw przemijania
Fabuła oparta jest na motywie przemijania oraz upływającego czasu. Wędrówka Scrooge’a odbywa się na różnych płaszczyznach czasowych – przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, odwiedzają go też duchy pochodzące z tych czasów. Scrooge miał więc okazję cofnąć się do swojego dzieciństwa i uświadomić sobie, jak wiele lat już upłynęło i jak szybko życie przecieka mu przez palce. Konfrontacja z własną przeszłością uświadomiła mu, jak wiele czasu zmarnował i że nie jest już w stanie go odzyskać. Uświadomiło mu to też, jak ważne jest właściwe wykorzystanie tych dni, które jeszcze mu pozostały. Przemijanie uświadomiło Scrooge’owi, jak cenny jest jego czas i że musi wprowadzić w swoim życiu poważne zmiany.
Motyw zmiany
Przemiana głównego bohatera to chyba najważniejszy motyw całego opowiadania Dickensa. Następuje ona pod wpływem wizyt duchów, które sprawiły, że Scrooge zrozumiał, jak podłe było zachowanie i jak marnował swoje życie. Czytelnik obserwuje więc gwałtowną przemianę duchową Scrooge’a w człowieka empatycznego, cieszącego się życiem, gotowego poświęcić się dla bliźnich i dostrzegającego ich potrzeby. Zmiana ta uchroniła Scrooge’a przed straszliwymi mękami, które czekałyby go po śmierci, gdyby nie zmienił swojego zachowania i charakteru – tak jak miało to miejsce w przypadku Jakuba Marleya, jego wspólnika.
Motyw cierpienia
W opowiadaniu pojawia się również motyw cierpienia, które ma różne źródła – może być to bieda, choroba czy nieszczęścia związane z losem. Cierpi pracownik Scrooge’a – Bob Cratchit – ponieważ pracodawca wypłaca mu głodową pensję, podczas gdy Bob ma na utrzymaniu żonę i szóstkę dzieci. Jego cierpienie wypływa z biedy i faktu, że jego los leży w rękach okrutnego przedsiębiorcy. Dodatkowo najmłodszy syn Boba, malutki Tim, zmaga się z niepełnosprawnością i często choruje. Duch ukazał Scrooge’owi okrutna przyszłość – już w kolejne święta Tima nie będzie na świecie z rodzicami. Pokazał również starcowi, jak jego byli pracownicy w przyszłości rozkradną jego majątek, by opłacić swoje rachunki. Wizja ta uświadomiła Scrooge’owi, jak wiele cierpienia go otacza i że ma możliwość zapobiegać mu.
Motyw miłości
Motyw miłości w opowiadaniu ukazuje, jak wielką ma ona moc w życiu człowieka i jak potrafi je odmienić. Dickens pokazuje swoich bohaterów w opozycji i wyraźnie daje do zrozumienia, że szczęśliwsi i stojący po właściwej stronie są ci, w których życiu jest miejsce na miłość i empatię. W życiu Scrooge’a nie ma miłości, jest tylko chciwość. Stracił przez to szanse na bycie kochanym – jego wybranka opuściła go, ponieważ Ebenezer cenił sobie tylko swój majątek. Tymczasem Dickens ukazuje w swoim opowiadaniu szczęśliwe małżeństwa i wyraźnie wskazuje, co jego bohatera ominęło w życiu.
Motyw sił nadprzyrodzonych
Dickens skonstruował swoje opowiadanie przy użyciu motywu sił nadprzyrodzonych. Duchy, które nawiedzają Scrooge’a, pochodzą z innego świata, on sam zaś podróżuje w czasie, dzięki czemu przechodzi duchową przemianę. Dopiero interwencja sił spoza rzeczywistości sprawia, że jego charakter poprawia się. Czas akcji również przesiąknięty jest magią – w Boże Narodzenie bowiem często dzieją się różne czary i cuda. Mają one wpływ nawet na tak zatwardziałego grzesznika jak Scrooge.