Raport o stanie wojennym – motywy literackie

Autor: Marta Grandke

Marek Nowakowski jest jednym z twórców, którzy opisywali rzeczywistość w czasach PRL-u. Szczególną uwagę przyciąga jego „Raport o stanie wojennym”, czyli dzieło opisujące trudną rzeczywistość, która zapanowała w Polsce po 13 grudnia 1981 roku. Nowakowski skupił się w swoim tekście zwłaszcza na tym, jak wyglądała codzienność zwykłego obywatela w trakcie trwania stanu wojennego. W jego dziele można też wyróżnić wiele motywów literackich, oscylujących wokół burzliwych wydarzeń z lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, których autor był świadkiem.

Motyw stanu wojennego

Najważniejszym motywem jest oczywiście ten, który dotyczy stanu wojennego – jego wprowadzenia, przebiegu oraz tego, jaki miał on wpływ na społeczeństwo. Stan wojenny przypominał oblężenie, przebywanie na froncie, a Nowakowski zachowuje się jak dziennikarz, tworzący raport z tych wydarzeń, co sugeruje już sam tytuł jego dzieła. Wydarzenia z grudnia 1981 trwale zmieniły życie Polaków i zmusiły ich do przystosowania się do zupełnie nowych warunków, wiążących się między innymi z zagrożeniem i lękiem o to, co przyniesie następny dzień. Stan wojenny oznaczał bowiem brak towarów, godzinę policyjną i utrudnione przemieszczanie się. Motyw ten jest świadectwem tego, co przeżywali każdego dnia obywatele i z czym musieli się zmagać.

Motyw życia codziennego

Stan wojenny miał przede wszystkim wpływ na życie codziennie obywateli, dlatego jest to kolejny istotny motyw w dziele autorstwa Nowakowskiego. Autor stara się wiernie odtwarzać trudną codzienność, pełną walki o byt i zaspokojenie podstawowych potrzeb. Nieustannie brakowało towarów pierwszej potrzeby i walczono o ich zdobycie. Ustawiano się w ogromnych kolejkach, by zakupić mięso. Społeczeństwo było też na każdym kroku kontrolowane przez milicję i inne państwowe aparaty przymusu. Wszystko to zmieniało codzienne życie w sytuacje przypominające oblężenie i odcięcie miasta od zaopatrzenia.

Motyw konfliktu społecznego

Życie w trudnych warunkach stanu wojennego powodowało nieustanne konflikty społeczne, które są kolejnym motywem dzieła Nowakowskiego. Ludzie odnosili się do siebie wrogo, dzielili na dwa obozy – powiązanych z partią i nie. Rodacy byli zagrożeniem i konkurencją w drodze po drogocenne zasoby, których nieustannie brakowało. Większość osób była zniechęcona, przygnębiona i brakowało im ochoty na zacieśnianie więzi społecznych. Takie warunki sprzyjały konfliktom i napięciom. W społeczeństwie znajdowali się bowiem zwolennicy i przeciwnicy stanu wojennego, kompromis między nimi był więc niemożliwy do osiągnięcia.

Motyw polityki i wolności

Stan wojenny wiąże się z motywem polityki i z motywem wolności. Był on bowiem efektem działań władzy, która zdecydowała o konieczności ograniczenia wolności i swobód obywateli. To z kolei prowadziło do buntu. Tragiczna sytuacja wielu Polaków była więc efektem polityki, która realnie przyczyniła się do pogorszenia jakości życia wielu osób. Spora część społeczeństwa źle reagowała także na próby odebrania wolności, która jest dla wielu osób jedną z najważniejszych wartości w ich życiu. Rodziło to konflikt między władzą a obywatelami, w którym jedna ze stron dysponowała o wiele bardziej skutecznymi środkami egzekwowania swoich postanowień. W czasie stanu wojennego władza zdecydowanie nadużywała swoich przywilejów i możliwości, jakie miała, w imię polityki, która nie była prowadzona w celu zaspokojenia potrzeb obywateli, ale raczej dla zadowolenia obcego mocarstwa ZSRR.

Motyw władzy

Dzieło Nowakowskiego prezentuje też motyw władzy, która w dowolny sposób wykorzystuje politykę i społeczeństwo do zaspokajania własnych interesów. Władza w tym utworze jest opresyjna i stosuje przemoc. Przez decyzje rządzących życie wszystkich mieszkańców Polski z dnia na dzień staje się nieprzyjemne, pełne lęku i niepewności. Nowakowski portretuje władzę okrutną i bezwzględną, sięgającą po wszystkie możliwe środki, by osiągnąć własny cel, nawet kosztem obywateli, którym w założeniu ma służyć. To władza pełna nienawiści, skłonna do agresji.

Dodaj komentarz