Tam gdzie jest wina, musi być też i kara. Jest to prawda znana w praktycznie w każdej kulturze. Każda z nich pewne czyny określa jako niewłaściwe i stosuje wobec nich ustalone wcześniej kary. Jest to oczywiste, podobnie jak fakt, że zawsze pewna grupa osób będzie próbowała kary za swoje czyny uniknąć. Motyw winy i kary jest silnie eksploatowany w literaturze, gdzie często ich związek jest jedną z podstawowych zasada, jakie rządzą światem przedstawionym, Jest to ważne zwłaszcza w dziełach epoki romantyzmu, czerpiących kodeks etyczny z założeń ludowej moralności. Wina i kara pojawiają się w utworach takich jak „Balladyna” Juliusza Słowackiego, „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, „Makbet” Williama Szekspira czy „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego.
„Balladyna” to opowieść o bohaterce, która dążyła do celu, bez względu na koszty podejmowanych decyzji. By wyjść za mąż za bogatego rycerze, zamordowała swoją siostrę, która stała jej na drodze. Balladyna miała na swoim sumieniu wiele win, nie przejmowała się jednak nimi, była całkowicie pochłonięta dążeniem do osiągnięcia władzy. Przyczyniła się do morderstwa jeszcze innych osób. Gdy została królową i zasiadła na tronie, zmuszona była rozpatrzyć własne winy i wydać na nie wyrok. Trzykrotnie skazała samą siebie na śmierć, a wówczas nastąpiła interwencja siły wyższej i Balladyna zginęła, rażona piorunem. Słowacki w ten sposób pokazał, że każda wina zasługuje na karę i zostanie ona wykonana bez względu na okoliczności. Nie ma przed nią ucieczki.
„Pan Tadeusz” autorstwa Mickiewicza pokazuje, że każda wina spotyka się z karą, ale po jej odbyciu może ona zostać wybaczona i zapomniana. Jacek Soplica w młodości popełnił straszną zbrodnię i zamordował w gniewie swojego sąsiada, Stolnika Horeszko. Po tym wydarzeniu wyjechał z kraju i resztę swojego życia poświęcił na pokutę. Działał na rzecz odzyskania niepodległości przez Polskę i opiekował się wnuczką Stolnika, Zosią. Jacek przeszedł przemianę, wyrażoną przybraniem nowego imienia księdza Robaka. Pod koniec życia uratował jednego z Horeszków i wyspowiadał się przed Gerwazym. Ten wybaczył mu jego winy i Jacek umarł z czystym sumieniem.
Dramat Szekspira „Makbet” również pokazuje, że wina zawsze wiąże się z karą. Makbet popełnił po usłyszeniu przepowiedni trzech wiedźm straszliwą zbrodnię. Pozdrowił go one bowiem jako przyszłego króla. W związku z tym Makbet, pchany do czynu przez swoją żonę, zdradził swojego króla Dunkana, zamordował go podstępem i zajął jego tron. Makbet jednak nie cieszył się swoją pozycją, ponieważ jego wina sprowadziła na niego karę w postaci wyrzutów sumienia i szaleństwa. Ostatecznie okrutne rządy paranoicznego władcy zostały obalone, a on sam dotkliwie odczuł karę, jaką przyniósł mu los. Stracił żonę, tron i wszystko, co było dla niego ważne.
Najczęściej przywoływaną powieścią w kontekście motywu winy i kary jest „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego. Dzieło to jest studium psychiki człowieka, który popełnił morderstwo i żył dręczony wyrzutami sumienia. Początkowo Raskolnikow sądził, że zabijając lichwiarkę siekierą uczynił świat lepszym, a jego wina nie zasługuje na karę. Jednak wyrzuty sumienia oraz jego ukochana Sonia uświadomiły mu, że dopuścił się potwornej zbrodni, która zasługuje na karę. Raskolnikow ostatecznie przyznał się do winy i odbył swoją karę. Dzięki temu opuściły go wyrzuty sumienia, dręczące mężczyznę każdego dnia od czasu popełnienia zbrodni.