Czesław Miłosz to jeden z czołowych polskich poetów XX wieku. Był także tłumaczem, dyplomatą, eseistą i prozaikiem. Zdobył literacką Nagrodę Nobla, czym szczególnie odznaczył się na kartach historii. Jeden z jego najważniejszych tomów poezji nosi tytuł „Ocalenie”. Miłosz pisał go w okupowanej Warszawie, natomiast wydany został tuż po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku. Zbiór ten przepełniony jest dramatyzmem, mrocznymi wizjami, motywem holokaustu i zagłady. Utwór „Walc” należy do tomiku „Ocalenie”, ale wyróżnia się na tle innych wierszy czasem wydarzeń.
Walc – budowa utworu i środki stylistyczne
„Walc” Czesława Miłosza składa się z piętnastu czterowersowych strof. Występują w nim rymy krzyżowe (abab).
Podmiot liryczny nie zdradza swojej obecności wprost. Pełni raczej rolę obserwatora, ale także wieszcza, znającego przyszłe wydarzenia. Co ciekawe, zwraca się bezpośrednio do kobiety, jednej z uczestniczek balu, co może wskazywać, że również był na nim obecny.
W wierszu pojawiają się środki stylistyczne, między innymi epitety, np.: „dźwięk walca”, „płatki jabłoni”, „czas gniewu”, „gwiazda poranna” czy metafory, np.: „Lat cicho w klepsydrach przesącza się piach”, „I będziesz tak tańczyć na zawsze w legendzie”. Zastosowano również porównania, np.: „Rozpięte szeroko jak krzyże w agonii” oraz powtórzenia, w głównej mierze spójnika „I”, np.: „I mija tak człowiek, i już zapomina”.
W tekście zauważymy też wyliczenia, np.: „I pióra, i perły w huczącej przestrzeni, I szepty, wołanie i zawrót, i rytm”, „I oczy, i usta, i wrzawa, i śmiech”, a także uosobienia, np.: „I świecznik kołując odpływa w głąb sal”, „Do chat drogą mleczną noc letnia podchodzi”. Zastosowano liczne apostrofy – bezpośredni zwrot do tajemniczej kobiety z balu, np.: „Ty, piękna, nie wiedząc kołyszesz się z nim. I będziesz tak tańczyć na zawsze w legendzie”, „Patrz, to twój syn”. Świadome umiejscowienie akcentowania w tekście, rymy krzyżowe i powtórzenia, przypominają rytmem walc – mamy wrażenie opadania i wznoszenia się wraz z tekstem.
Walc – interpretacja utworu
Błoga nieświadomość
Na początku utworu zapoznajemy się z opisem balu dla zamożnej elity. Jest rok 1910, ludzie bawią się i wirują w tańcu. Palą się świece, wszędzie wiszą lustra, kobiety noszą piękne suknie, wysadzane perłami i pióra. Możemy poczuć wręcz, jak ten walc porywa nas, sytuacja staje się dynamiczna, salę balową wypełnia energia i urok minionych lat.
Niestety podmiot liryczny jest świadomy, że to beztroskie towarzystwo w przyszłości będzie zmuszone zmagać się z ogromnym cierpieniem, chaosem, czasem wojny. Nawiązuje nawet do biblijnego płonącego krzewu. To przecież od jego znalezienia przez Mojżesza, rozpoczną się jego negocjacje z faraonem, prowadzące do plag egipskich i śmierci. Osoba mówiąca wie, że rewolucja i aż dwie wielkie wojny zmienią ten świat na zawsze.
Podmiot liryczny wieszczy także narodziny pewnego poety. Urodzi się na wsi i nie będzie tworzył swoich dzieł dla możnych. Wiemy jednak, że napisze o nich, na co wskazuje cytat: „Nie dla nich, nie dla nich napisze ich pieśń”. Możemy zauważyć tu pewien związek z Czesławem Miłoszem, zatem zastosowano wątek autobiograficzny. Osoba mówiąca zwraca się do pewnej kobiety, bawiącej się na balu.
Poety nie ma jeszcze na świecie, ale piękna pani, już się z nim kołysze. Możemy odczytać to jako metaforę. Fizycznie poety nie ma na tym balu, jednak w swoich czasach jest przy niej obecny myślami i duchem, ponieważ pisze historię bawiących się wówczas ludzi i tworzy „ich pieśń”. Chociaż bal dawno się zakończył, on ożywił go w swoim umyśle i wyobraźni pisarza.
Wizja mrocznych czasów
Dalsza część utworu stanowi opis mrocznych czasów, które mają nadejść. Krew, niewola, zamarznięte ciała zesłańców, rany i broń, to tylko część nowej rzeczywistości, która niebawem się ziści.
Piękna kobieta nie jest świadoma, że do niewoli zostanie zabrany nawet jej syn. Podmiot liryczny tłumaczy jej, że istnieje rodzaj cierpienia, którego nie zna i który przełamuje ludzkie granice tak bardzo, że nawet w bólu można się uśmiechać, pamiętając, że mogło być znacznie gorzej.
Nie można pozwolić ludziom zapomnieć, że mają własne korzenie, tożsamość, godność, ponieważ od śmierci gorsza jest tylko utrata człowieczeństwa. Po wygłoszeniu tej mrocznej wizji podmiot liryczny mówi kobiecie „zapomnij”. Jakby chciał, aby korzystała z radosnych chwil i cieszyła się życiem, póki nie musi martwić się okrucieństwem, które na nią spadnie.
Podsumowanie
Utwór „Walc” Czesława Miłosza nawiązuje nie tylko do jego biografii, ale przede wszystkim wiedzy i doświadczeń, ponieważ przyszło mu żyć w bardzo trudnych czasach. Choć napisano go w 1942 roku, to nawiązuje do wcześniejszych lat, kiedy ludzie mogli jeszcze bawić się i nie przejmować trudami wojny i cierpieniem. Wiersz ukazuje w jak wielkiej nieświadomości żyjemy. Dziś jesteśmy szczęśliwi, mamy dach nad głowa i jedzenie, a jutro możemy stracić wszystko, co historia udowadniała już niejednokrotnie.