Jan Kochanowski to jeden z najpopularniejszych literatów epoki renesansu. Mimo upływu lat, jego dzieła wciąż cieszą się ogromną popularnością, a wiele z nich należy do wykazu obowiązkowych lektur szkolnych. Wśród licznych dzieł, tworzył on między innymi pieśni. Jedną z nich jest „Pieśń XII” wydana w zbiorze „Pieśni. Księgi wtóre”. Tematyka cnoty i zazdrości, którą porusza, jest aktualna nawet w dzisiejszych czasach.
Pieśń o cnocie – analiza i środki stylistyczne
Pieśń jest gatunkiem literackim, należącym do liryki, który wywodzi się ze starożytności i związany jest z akompaniamentem muzycznym. „Pieśń XII” zwana także „Pieśnią o cnocie” zbudowana jest z pięciu czterowersowych strof. Napisano ją trzynastozgłoskowcem. Mamy tu do czynienia z rymami parzystymi (aabb), które są bardzo regularne.
Podmiot liryczny nie zdradza swojej obecności, co czyni utwór przykładem liryki pośredniej. Osoba mówiąca wydaje się być mędrcem lub kimś piastującym wysoką funkcję, kto zwraca się do odbiorcy wręcz w trybie rozkazującym, np. „ Niechaj drugi boleje”.
W pieśni tej odnajdziemy kilka środków stylistycznych. Występują tu przede wszystkim liczne archaizmy, wynikające z okresu powstania utworu, np.: „uwłóczyć”, „miejsce swe osiędzie”. Zastosowano także epitety, np.: „cień nieodstępny”, „ludzkie nagrody”, metafory, np.: „Sama ona nagrodą i płacą jest sobie I krom nabytych przypraw świetna w swej ozdobie” oraz porównanie „Żeby cnota miała być kiedy bez zazdrości: Jako cień nieodstępny ciała naszladuje”. Cnocie nadano cechy ludzkie, wykorzystując personifikację, np.: „Cnota (tak jest bogata) nie może wziąć szkody Ani sie też ogląda na ludzkie nagrody”.
Pieśń XII z Ksiąg wtórych – interpretacja pieśni o cnocie
Motyw cnoty
Cnota przedstawiona jest w utworze jako wartość, która nie zostaje wyidealizowana, a ukazana bardzo obrazowo i rzeczywiście. Człowiek cnotliwy nie jest idealny, święty, ani bez skazy, ponieważ cnocie często towarzyszy zazdrość. Co zaskakujące, przedstawione zostają także jej wady. Chociaż cnota jest ogromną wartością, to nie pomaga osiągać w życiu korzyści materialnych, a wręcz w wielu sytuacjach może przeszkadzać. Poza tym cnotliwość to wartość niezwykle rzadka i trudna do pielęgnowania na dłuższą metę.
Ludzie szlachetni często są skromni, obawiają się, że nie spełniają oczekiwań innych, że zawsze znajdzie się ktoś lepszy, o większym sercu. Tu nasuwa się pytanie – czy warto być człowiekiem cnotliwym, jeśli i tak zawsze znajdzie się ktoś lepszy od nas. Co prawda, cechą tą odznacza się małe grono ludzi, ale mimo to każdy z nas powinien dążyć do jej osiągnięcia.
Patriotyzm drogą do osiągnięcia cnoty
Podmiot liryczny podsuwa pewną drogę, która pomaga zostać człowiekiem cnotliwym i zasłużonym, jest nią oddanie ojczyźnie. Patriotyzm to dla osoby mówiącej obowiązek i wartość nadrzędna. Każdy kto swą ojczyznę stawia na piedestale, zasługuje na wieczną chwałę, dlatego dla podmiotu lirycznego słowa patriotyzm możemy używać, jako synonim cnotliwości. Podmiot liryczny uważa także, że osoby które posłużyły się ojczyźnie zostaną przyjęte do nieba i to właśnie tam czeka na nie nagroda za swe zasługi. W pieśni pojawia się zatem tematyka religii chrześcijańskiej – Boga, który nagradza i nieba, jako raju – miejsca wiecznego szczęścia.
Wartość, jaką jest cnota, wywodzi się z filozofii stoickiej, która często wykorzystywana jest w dziełach Jana Kochanowskiego. Wyzbycie się skrajnych emocji i negatywnych uczuć, pozwala na osiągnięcie pożądanej cechy. Warto zwrócić uwagę, że w utworze filozofia stoicka i wiara chrześcijańska nie wykluczają się wzajemnie, a wręcz przeciwnie – obie prowadzą do osiągnięcia najwyższych wartości. Cnota jest więc możliwa do osiągnięcia, dzięki kierowaniu się zasadami i założeniami wiary w Boga, chęcią dostania się po śmierci do nieba, wyzbyciu się silnych i targających człowiekiem emocji, a także byciu posłusznym swojej ojczyźnie.
Podsumowanie
Jan Kochanowski był bez wątpienia wybitnym człowiekiem, który potrafił pisać lekkie i często prześmiewcze fraszki, ale także pieśni, na przykład poruszające temat najważniejszych wartości, jakimi warto kierować się w życiu. Podmiot liryczny utworu podkreśla, że cnotliwość to cecha, za którą idzie zazdrość, ponieważ zawsze niesie poczucie, że ktoś inny może być szlachetniejszy i lepszy. Wymienia też patriotyzm, jako jeden z najlepszych sposobów na dostanie się do nieba i zostanie wynagrodzonym przez Boga.
„Pieśń XII” dotyka filozofii stoickiej i religii chrześcijańskiej, co jest charakterystyczne dla twórczości Jana Kochanowskiego. Cnota jest nagrodą za wytrwałość, determinację do jej osiągnięcia i bycie posłusznym swojemu krajowi. To jednocześnie synonim prawego postępowania i uczciwości.