Literatura faktu obejmuje głównie reportaże, kroniki i biografie. Nie ma w niej miejsca na fikcję i długie przemyślenia autora. Autor przedstawia fakty związane z różnymi wydarzeniami, dlatego opowiadana przez niego historia jest napisana prostym, klarownym językiem. Literatura faktu nie posługuje się dużą liczbą środków stylistycznych, by umożliwić wszystkim czytelnikom jednakową interpretację zdarzeń.
Literatura faktu – definicja
Literatura faktu to wszystkie dzieła, które w całości przedstawiają autentyczne postacie i wydarzenia. Obejmuje reportaże, dzienniki, pamiętniki, wywiady i biografie. Z beletrystyki czerpie sposób prowadzenia narracji – zwykle jest to narracja pierwszoosobowa. Jednocześnie ma charakter dokumentalny, jest rzeczowa i konkretna. W dużej mierze przypomina dziennikarstwo, ponieważ skupia się na obiektywnym przestawianiu rzeczywistości.
Literatura faktu – główne cechy
Literatura faktu przede wszystkim przedstawia prawdziwe wydarzenia. Wydarzenia opisane w dziele miały miejsce w rzeczywistości. Opowiadają o nich naoczni świadkowie lub dokumenty z różnych źródeł. Bohaterami w literaturze faktu są prawdziwe osoby, jednak w zależności od gatunku ich istnienie udowadnia się w inny sposób. W autobiografii bohaterami są sam autor i osoby, które spotkał w swoim życiu, dlatego opisuje się ich na podstawie wspomnień autora. W przypadku kronik historie bohaterów opowiada się na podstawie dokumentów urzędowych i innych źródeł.
Autor przedstawia bohaterów i wydarzenia bez żadnych upiększeń i środków stylistycznych. Pokazuje je takimi, jakie były w rzeczywistości. Jest to główna różnica pomiędzy literaturą faktu a literaturą piękną. Opis nie zawiera ocen wydarzeń i postępowania bohaterów oraz dygresji. Skupia się na ich przedstawieniu, a ocenę pozostawia czytelnikowi. Narracja jest rzeczowa i zwięzła. W literaturze faktu podejmuje się tematy ważne społecznie i politycznie. Upamiętnia się ważne zdarzenia oraz trudne doświadczenia, które wpływają na życie kolejnych pokoleń.
W literaturze faktu dominuje narracja pierwszoosobowa. Narratorem zwykle jest autor reportażysta. W przypadku narracji trzecioosobowej autor unika dopisywania własnych komentarzy. Zachowuje bezstronność i opisuje wydarzenia wyłącznie z punktu widzenia obserwatora.
Literatura faktu – przykłady
Do polskiej literatury faktu zalicza się cykl opowiadań Zofii Nałkowskiej pt. „Medaliony”, esej biograficzny „Rodzinna Europa” autorstwa Czesława Miłosza i opowiadania Tadeusza Borowskiego m.in. „Proszę państwa do gazu”, „U nas w Auschwitzu”. Przykładem reportaży są też reportaże Mariusza Szczygła, Ryszarda Kapuścińskiego i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Klementyna Suchanow jest z kolei autorką biografii Gombrowicza „Gombrowicz. Ja, geniusz”.
Zagraniczna literatura faktu to biografia Steve’a Jobsa, napisana przez Waltera Isaacsona. Ekke Overbeek napisał reportaż „Maxima Culpa. Jan Paweł II wiedział”, a Adam Higginbotham stworzył książkę o awarii w Czarnobylu, pt. „O północy w Czarnobylu. Nieznana prawda o największej nuklearnej katastrofie”. Tematykę Czarnobyla porusza również Swietłana Aleksijewicz, która w reportażu „Krzyk Czarnobyla” opisuje historię strażaka, Wasilija Ignatienko, oraz jego żony Ludmiły.