Dramat Stanisława Wyspiańskiego „Noc listopadowa” porusza tematykę powstania listopadowego. Jest to trzeci utwór pisany na scenę teatralną dotyczącym zrywu podchorążych z 1830 roku. Akcja sztuki rozgrywa się w ciągu pierwszych godzin nocy z 29 na 30 listopada. Składa się z 10 scen luźno związanych ze sobą, które tworzą spójny obraz wydarzeń powstania. Pojawiają się nawiązania mitologiczne oraz bohaterowie historyczni.
Noc listopadowa – streszczenie krótkie
Dramat ukazuje wydarzenia rozgrywające się podczas nocy listopadowej z różnych perspektyw. Akcja rozpoczyna się w Szkole Podchorążych, gdzie Atena (Pallas) wspiera Polaków przed rozpoczęciem powstania. Wysocki ogłasza jego rozpoczęcie. Następnie pokazane zostaje wnętrze Belwederu, gdzie przebywa Wielki Książę Konstanty wraz z małżonką Joanną. Otrzymał on pełnomocnictwo w sprawach polski od cara. Widzi rozpoczynające się zamieszki, jednak je ignoruje. Jako kolejni ukazani zostają studenci pod pomnikiem Jana III Sobieskiego, czekający na znak Wysockiego, aby pochwycić księcia. Są świadkami pożegnania Demeter i Kory. Powstańcy dostają się do Belwederu i zabijają kilku bliskich współpracowników Konstantego, m.in. Genre. Książę chce w odwecie zrównać miasto z ziemią.
Później akcja przenosi się do teatru, gdzie w czasie wybuchu walk trwa wodewil inspirowany „Faustem”. Wyśmiewa on zwierzchnika i chwali Chłopickiego, który znajduje się na widowni. Wkraczają tam powstańcy i wzywają ludzi do dołączenia do powstania. Nike pragnie, aby generał objął dowództwo. Lelewel przebywa w swoim mieszkaniu, do którego przychodzi Bronikowski. Chce wsparcia od literata, jednak on odmawia ze względu na umierającego rodzica.
Następnie rozgrywa się na Krakowskie Przedmieście, gdzie giną zwolennicy cara, jak i Polacy. Kora przepowiada Polsce niepodległość okupioną cierpieniem. O północy w teatrze Stanisława Augusta pojawiają się duchy umarłych od początku zrywu, których Hermes zabiera do Hadesu. Zeus nakazuje Pallas wycofać swoją pomoc dla powstańców i wrócić na Olimp. W ostatniej scenie Wielki Książę spotyka się ze swoimi poplecznikami, jednak nie wszyscy zgadzają się z jego decyzjami (Krasiński), co wywołuje u wodza gniew. Konstanty daje pokaz siły, rozkazując przyprowadzić Łukasińskiego, oślepionego w więzieniu. Przywiązuje go do armaty, Polak jednak wierzy w wolność. Książę rozpoczyna pochód wojsk rosyjskich.
Noc listopadowa – streszczenie szczegółowe
Scena I
Akcja rozgrywa się w Łazienkach Królewskich w szkole podchorążych. Atena wzywa boginię zwycięstwa, Nike, bogini zwycięstwa. Pallas pragnie, aby wsparła ona Polaków walczących z carem. Zjawia się również Nike Napoleonidów, która chce wesprzeć walczących żołnierzy. Gdy bogini mądrości dzieli się z nią planem pochwycenia Wielkiego Księcia Konstantego, jest oburzona niehonorowym pomysłem. Atena nie zgadza się Nike i karze jej być posłuszną. Po stronie spisku podchorążych staje Nike spod Termopil, która nie widzi w tym nic złego, ponieważ cel uświęca środki. Sprzeciwia się temu Nike spod Maratonu oraz Salaminy, traktując zdradę jako upadek moralny. Nike spod Cheronei (jedyna z przegranych bitw wspomnianych w scenie) przychodzi z wieńcami, które zwiastują porażkę i śmierć Polaków. Boginie odlatują, a Piotr Wysocki przychodzi i przemawia do podchorążych, podnosząc ich na duchu. Otuchy dodaje mu Pallas, przez co sądzi, że bogowie są po jego stronie. Zleca on 160 młodzieńcom rozbrojenie trzech pułków ułanów, a następnie przedostanie się do Arsenału. Schwytanie księcia Konstantego pozostaje zadaniem młodzieńców zgromadzonych pod pomnikiem Jana III Sobieskiego.
