Jedną z ciekawszych powieści dla dzieci i młodzieży wciąż pozostaje “Cudowna podróż”, której autorką jest szwedzka pisarka Selma Lagerlöf. Dzieło to składa się z dwóch części i po raz pierwszy wydawanie było w latach 1906-1907. Jego głównym bohaterem jest czternastoletni Nils Holgersson. Chłopiec mieszka wraz ze swoimi rodzicami w Skanii – szwedzkiej wiosce na południu kraju. Początkowo bohater odznacza się okropnym charakterem, ale kolejne opisane wydarzenia z książki zmieniają go i ostatecznie staje się lepszym dzieckiem. Jest to więc powieść przygodowa dla dzieci z bohaterem dynamicznym.
Cudowna podróż – streszczenie krótkie
Nils to niegrzeczny, czternastoletni chłopiec, który znęca się nad zwierzętami. Pewnego dnia nie chce iść do kościoła z rodzicami, dlatego ojciec każe zostać mu w domu i czytać Biblię. Chłopiec przysypia, a po przebudzeniu widzi w izbie krasnoludka, którego łapie. Krasnoludek obiecuje mu nagrodę w zamian za swoją wolność, ale gdy Nils go wypuszcza, to upada na podłogę. Po przebudzeniu chłopiec odkrywa, że zmniejszył się do rozmiarów krasnoludka.
W poszukiwaniu niezwykłej istotny Nils wychodzi na podwórze, gdzie spotyka zwierzęta. Okazuje się, że rozumie ich mowę, ale te nie chcą mu pomóc, ze względu na jego zachowanie. Nad gospodarstwem przelatuje stado gęsi, udających się do Laponii. Następnie Nils przypadkiem odlatuje wraz z gąsiorem Marcinem, który dołącza do stada.
Od tego momentu Nils odbywa niesamowitą podróż pełną przygód, w trakcie której poznaje między innymi historię wielu niezwykłych krain i przechodzi wewnętrzną przemianę. Nils uczy się, jak być lepszym chłopcem i między innymi pomaga gęsiom radzić sobie z atakującym je lisem Mykitą. W każdym z odwiedzonych miejsc Nils uczy się czegoś nowego i zaczyna być prawdziwym członkiem stada. Nils odwiedza też kopalnie, fabryki i huty, dowiaduje się też o nich wielu rzeczy. W międzyczasie okazuje się, że może odzyskać swoją prawdziwą postać po powrocie do domu, ale woli zostać ze stadem gęsi i dalej podróżować przez Szwecję.
Nils przeżywa wiele historii, między innymi uwięzienie w Skansenie i podróż z orłem Gorgo. W międzyczasie dociera też do Laponii, gdzie gęsi mają lęgi. Potem stado wraca na południe, a Nils razem z nimi. Gdy przelatuje nad rodzinną wioską, to ogarnia go tęsknota. Wraca do domu, mimo iż boi się o swojego przyjaciela, Marcina. Nils ma bowiem wrócić do swojej postaci po tym, jak Marcin zostanie zarżnięty przez jego matkę.
W domu rodzinnym okazuje się, że rodzice chłopca postarzeli się. Przylatuje tam też Marcin z żoną i dziećmi i matka Nilsa chce złapać ptaki i zabić je. Nils ostrzega je krzykiem i wówczas wraca do swoich prawdziwych rozmiarów. Potem chłopiec żegna się z ptakami, mimo iż nie rozumie już ich mowy.
Cudowna podróż – streszczenie szczegółowe
Tom I
Nils to czternastoletni chłopiec, który żyje z rodzicami na południu Szwecji, w wiosce znanej pod nazwą Skania. Jest bardzo niegrzeczny i źle traktuje zwierzęta, nie ma też ochoty się uczyć. Pewnego dnia Nils nie chce iść ze swoimi rodzicami do kościoła. W związku z tym ojciec nakazuje mu czytać Biblię i chłopiec zostaje sam w domu. Szybko jednak zasypia nad lekturą. Gdy się budzi, to odkrywa, że w izbie jest krasnoludek. Nils łapie skrzata w siatkę na owady, a ten obiecuje mu nagrodę w zamian za swoją wolność. Jest to jednak podstęp. Nils pada na podłogę i traci przytomność. Gdy ją odzyskuje, przekonuje się o tym, że krasnoludek zmniejszył go do swoich rozmiarów.
Nils w nowej postaci wychodzi na podwórko, szukając skrzata. Tam przekonuje się, że zaczął rozumieć mowę zwierząt. Te jednak nie chcą mu udzielić pomocy, ponieważ Nils zachowywał się wobec nich okropnie. Nad podwórkiem przelatują dzikie gęsi, udające się na lęgi do Laponii. Próbuje się przyłączyć do nich gąsior Marcin, na grzbiecie którego znajduje się Nils. Ptak podrywa się do lotu i wraz z chłopcem wyrusza na przygodę.
Od tego momentu Nils oraz Marcin odbywają niezwykłą podróż po Szwecji. Początkowo chłopiec nie jest uznawany za część stada. Dopiero stopniowa zmiana jego charakteru sprawia, że Akka, jego przewodniczka, zaczyna go akceptować. Chłopiec także zaprzyjaźnia się z Marcinem. Razem uczestniczą w wielu przygodach. Stado jest bowiem między innymi atakowane przez lisa Mykitę. Udaje mu się porwać jedną z gęsi, którą szczęśliwie ratuje Nils. Potem gęsi wspólnie długo prowokują lisa do ataku, próbując go zamęczyć. Mykita w końcu pada. W międzyczasie Nils cały czas próbuje odpokutować za krzywdy, jakie uczynił zwierzętom przed przemianą. Powstrzymuje na przykład pewną gospodynię od obcięcia lotek Marcinowi i zwraca wiewiórce jej młode.
W międzyczasie Akka rozmawia z krasnoludkiem i przekonuje go, że Nils zmienił się i zasługuje na powrót do naturalnych rozmiarów. Ma się to dokonać po tym, jak Nils wróci do swojego domu rodzinnego. Chłopiec jednak w ogóle za nim nie tęskni, woli dalej podróżować z gęsiami. Akka ostatecznie zgadza się, by dołączył on do jej stada.
W pewnym zamku Glimminge, w którym zgromadzono wiele zboża, mieszkały czarne szczury, ale ich szarzy pobratymcy postanowili je zaatakować. Sytuacji zapobiega Nils, który dzięki grze na flecie wyprowadza szczury z zamku. Odbywają się też uroczystości na górze Kulla, gdzie ma mieć miejsce taniec żurawi. Gęsi zostały o tym zawiadomione przez bociana. Nils chce go zobaczyć, ale Akke początkowo protestuje, ponieważ jest to element święta zwierząt. Ostatecznie jednak po wydarzeniach w zamku zgadza się i Nils obserwuje uroczystości wraz z wieloma innymi gatunkami zwierząt. W czasie tego spotkania inne lisy wyganiają Mykitę ze społeczności za to, że złamał obowiązujące w niej zasady.
Po tych wydarzeniach stado rozpoczyna dalszą podróż, a Nils często orientuje się, że przez swoje braki w edukacji nie zawsze zdaje sobie sprawę z tego, gdzie jest. Chłopiec poznaje jednak krainę Smӓland i historię o trzech stopniach i olbrzymie, który mieszkał tam i wrzucał olbrzymie głazy do morza. Tymczasem Mykita wciąż pragnie zemsty na gęsiach, namawiając do polowania kunę oraz wydrę. Po raz kolejny stado odgania drapieżnika. Lis proponuje rozejm, ale gęsi musiałby mu ofiarować Paluszka, czyli Nilsa. Akka odrzuca jego propozycję.
Dalej gęsi docierają do miasta Karlskrona, w którym jest słynny port. Nils zwiedza to miasto w towarzystwie ożywionej rzeźby Karola XI, który oburzył się na niemiłą uwagę chłopca na temat jego twarzy. Potem dołącza do nich drugi posąg i oba rozpływają się w pierwszych promieniach słońca na końcu zwiedzania portu. Potem stado kieruje się na wyspę Öland, gdzie gubi się we mgle po usłyszeniu strzałów. Na wyspie Marcin spotyka gąskę Miluchnę, która ma zwichnięte skrzydło i opiekuje się nią. Dwóch pasterzy opowiada także o tym, że wyspa to tak naprawdę skamieniały motyl. Kolejnym przystankiem jest Mała Wyspa Koralowa, gdzie Nils pomaga owcom obronić się przed stadem lisów. Tam też bohaterowie przeżywają burzę.
W nocy Nils i bocian Klekot wybierają się na wyprawę. Chłopiec potyka się o monetę, z której wyrasta piękne i bogate miasto. Są tam kupcy i inne atrakcje. Bocian opowiada chłopcu historię io mieście pod nazwą Vineta, które zostało za karę zalane morzem, jego mieszkańcy byli bowiem zbyt chciwi. Potem gęsi lecą nad Gotlandią, a Nils przypomina sobie historię o krainie stworzonej przez samego świętego Piotra i Boga. Bóg stworzył rzeczy idealne, a Piotr pełne błędów.
Potem następuje opowieść o wronach. Znalazły one zamknięty garniec i nie potrafiły go otworzyć, lis Mykita poradził im więc, by porwały Nilsa. W środku miało być bowiem mnóstwo srebrnych monet. Po otwarciu go wrony miały oddać Nilsa lisowi. Ptaki uprowadziły więc chłopca, a ten otworzył więc garniec i rozrzucił monety. Nils nagle został sam z Gapą, który zabrał go do swojej kryjówki. Chłopiec budzi się więc w opuszczonej chacie, do której nagle wpada lis. Nils podpalił więc dom, do którego wpadli nagle gęślarze, Aza i Mats. Nie poznają jednak chłopca, ale ten żałuje, że zniszczył ich dom.
Dalej Nils i Marcin poszukują bezpiecznego schronienia i spotykają jałówkę, której właścicielka umarła i nie miał się kto zająć krową. Zwierzę opowiada Nilsowi historię swojej rodziny. Potem chłopiec i gęś lecą na górę Taberg. Dołączają tam do reszty stada. Lecą potem nad terenami przemysłowymi. Kolejną ich przygodą jest ta z Jarro, dziką kaczką uwięzioną przez ludzi i wykorzystywaną jako przynęta i wabik na inne ptaki. Nils uwalnia go w czasie jednego z polowań. Tęskni za nim jednak mały Ole, który polubił kaczora i wyruszył na jego poszukiwania. Wziął jednak dziurawą łódkę i Nils uratował go w ostatniej chwili. Szukają go jego rodzice, którzy sądzą, że zniknięcie dziecka to kara za plany osuszenia jeziora. Ostatecznie Ole wraca do domu, a gospodarze rezygnują ze swoich zamiarów.
Nils podsłuchuje także rozmowę dwóch rybaków o Östergötlandu. To miejsce ma czekać niezwykły rozwój, w tym budowa klasztoru. Nils gubi but, który spada na Azę i Matsa. Na sandałku jest jego imię. Dalej historia przenosi się do Kolmarden. Tam ma miejsce historia myśliwskiego psa Karo. Miał być zastrzelony, ale postanowił sprawdzić, czy na mokradłach można uratować łosie. Wyrwał się gajowemu i znalazł małego łosia. Wyciem przywołał gajowego i tak został jego psem. Łoś miał na imię Szaraczek. Miał być sprzedany do zoo, ale Karo pomógł mu powrócić do lasu. Szaraczek zadeptał jednak węża Niezawadę. Niezarada, jego towarzysz, chciał się zemścić. Między innymi przez niego ptaki nie zjadały gąsienic, z których brały się motyle mniszki, co wywołało ich plagę. Karo miał temu zapobiec, poprzez wypędzenie Szaraczka z lasu. Szaraczek po poznaniu prawdy postanawia sam to zrobić. W tym czasie gęsi zatrzymują się w tym lesie. Tam Nils w obronie własnej zabija Niezaradę. Okazuje się też, że Szaraczka zabili kłusownicy. Karo dowiaduje się o tym i życzy sobie spokojnie odejść.
Dalej gęsi lecą nad Sörmlandem, gdzie Nils poznaje historię pana Karola. Widzi także cudowny ogród i ducha tego człowieka, który za karę po śmierci ma go uprawiać. Pojawia się także opowieść o wiedźmie znanej jako Latawica z Yzätter, która ścigała się z wiatrem. Dalej bohaterowie udają się na jarmark w Örebro, gdzie Nils spotyka starego, biednego konia. Potrzebował on schronienia i prosił o pomoc. Pomaga im Lars, który chce być lepszy niż swój ojciec i wprowadza zwierzęta do gospodarstwa. Tymczasem Aza i Mats chcą przejść przez zamarznięte jezioro. Lód pod nimi pęka i wieje ostry wiatr. Nils i stado gęsi z góry kierują ich do brzegu. Aza oddała gęsiom odnaleziony but Nilsa.
Po przybyciu do Västmanlandu gęsi słuchają opowieści o kobiecie-olbrzymce. Lecą dalej przez obszar, gdzie pojawiają się kopalnie i huty. Potem w trakcie wichury Nils spada z grzbietu Marcina. Spotyka niedźwiedzicę i jej dzieci. Chce go pożreć stary niedźwiedź. Nils nie zgadza się, by podpalać kuźnię, ale ostrzega niedźwiedzia przed niebezpieczeństwem, dzięki czemu uchodzi z życiem. Rano gęsi znajdują chłopca. Razem lecą dalej nad prowincją Dalarna. Tymczasem kruk Bataki jest uwięziony w starym domu, a Nils próbuje go uwolnić. Ten opowiada mu historie, aż chłopiec ostatecznie zwraca mu wolność.
Tom II
Podróż Nilsa trwa, chłopiec podziwia ogniska sobótkowe. Poznaje także historię Krystyny z Moore. Nils dalej przeżywa mnóstwo przygód wraz ze stadem gęsi. Jest to między innymi powódź na jeziorze Mälarn, gdzie pojawia się także Mykita. Gęsi chcą także pomóc dumnym łabędziom uchronić ich gniazda, ale tamte odmawiają z powodu pychy. W pewnym momencie przy pomocy psa Nils wiąże Mykitę przy budzie na łańcuchu, gdzie nie może już zagrozić gęsiom. W Uppsali Nils ma możliwość odzyskania swojego wzrostu, musi jedynie zamienić się z kimś miejscami. Dokonać chce tego pewien student zmartwiony trudnościami, zgubił bowiem kartki swojego rękopisu, ale Nils nie pozwala mu na to poświęcenie. Oprócz tego pomaga mu z jego kłopotami.
Dalej gęsi lecą nad rodzinną krainą Miluchny i spotykają jej siostry, które są odpowiedzialne za zwichnięcie jej skrzydła. Próbują one też otruć Marcina z zazdrości. Jedna z nich porwała też Nilsa i wypuściła go nad otwartym morzem. Tam ratuje go rybak, który sprzedaje go swojemu znajomemu, Klemensowi ze Skansen. Przytoczona zostaje historia o fokach i syrenach. W międzyczasie Akka wychowuje małego orła, Gorgo. On także zostaje uwięziony w Skansen. Spotyka tam Nilsa. Razem uciekają z klatki, a Gorgo chce zabrać ze sobą Nilsa na poszukiwanie stada gęsi. Chłopiec jednak obiecał Klemensowi, że to zostanie. Nils i Gorgo szukają Klemensa, by ten zwolnił chłopca z przysięgi. W międzyczasie przeżywają razem wiele przygód, na przykład pochwycenie chleba od wieśniaczki czy pożar lasu. Ostatecznie Nils i orzeł docierają wspólnie do Laponii, gdzie zmierzało także ich stado gęsi na lęgi. Pojawia się także smutna historia rodziny Azy i Matsa. Ich matka zmarła, a ojciec wyjechał i dzieci nie wiedza, gdzie on jest. Wyruszyli na poszukiwania, ale Mats został postrzelony i zmarł. Aza chowa go z godnością. Nils mówi jej, że jej ojciec jest w obozie Lapończyków i dziewczyna wreszcie go odnajduje.
Wraz z jesienią nadszedł czas powrotu. Stado zostało opuszczone przez sześć gęsi, ale za to wykluło się w nich dwadzieścia dwa piskląt. Nils w tym czasie zwiedzał Laponię z Gorgo i Azą. Zaczął tęsknić za domem. Wciąż dowiadywał się nowych rzeczy o napotkanych w podróży krainach. Od kruka dowiedział się, że odzyska swoją postać wtedy, gdy jego matka zabije Marcina. Nils potwierdza tę informację w rozmowie z Akką. Gęsi wracają do domu, a Nils przekonuje Marcina, by tego nie robił. W czasie powrotu do domu Nils wciąż przeżywa rozmaite przygody.
Wreszcie Nils wraca do Skanii. Udaje się do gospodarstwa rodziców, by sprawdzić, jak im się wiedzie. Okazuje się, że bardzo się postarzeli w czasie jego nieobecności. Nils rozmawia też z krową i kulawym koniem. Ma on wbite coś żelaznego w kopyto. Nils zostawia ojcu wiadomość na ten temat. Do gospodarstwa przyjeżdża Aza, przylatuje także Marcin. Chce pokazać żonie i dzieciom swoje rodzinne strony. Wówczas matka Nilsa postanawia schwytać ptaki i zabić je, by potem je sprzedać. Ojciec Nilsa leczy kopyto konia i wraca do domu, by pomóc żonie z ptakami. Nils wówczas postanawia pokazać się rodzicom. Chce za wszelką cenę ratować Marcina i jego rodzinę. Krzyczy i powstrzymuje rodziców od zabicia ich w ostatniej możliwej chwili. Wówczas to odzyskuje swoją prawdziwa postać. Rzuca się w ramiona swoich rodziców. Znowu jest normalnym chłopcem, o odpowiedniej wielkości. Wszystko wraca do normalności sprzed spotkania z krasnoludkiem.
Nils, już jako normalny chłopiec, chce się pożegnać z gęsiami. Wraz z odzyskaniem swojego wzrostu stracił umiejętność rozmawiania ze zwierzętami. Początkowo Akka nie poznaje go w tej postaci, znała go bowiem jako krasnoludka. Ostatecznie zbliża się do niego wraz z pozostałym stadem gęsi. Nie potrafią się już porozumieć, ale ich pożegnanie jest czułe i pełne wzajemnego zrozumienia. Następnie stado odlatuje. Nils z kolei jest już zupełnie innym chłopcem, przeszedł bowiem w swojej podróży głęboką przemianę wewnętrzną.