Istnieje wiele sposobów na prowadzenie narracji w powieści i przekazywanie czytelnikom informacji dotyczących tego, co dzieje się w powieści i na temat emocji bohaterów, ich refleksji oraz motywacji, którymi się kierują. Często wykorzystywana była narracja personalna lub auktorialna, jednak w pewnym momencie w literaturze wykształciła się też narracja behawioralna. Wiąże się ona z terminami przeniesionymi do teorii literackich z gruntu psychologii. Pojawił się on w pierwszej połowie XX wieku, po I wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych.
Definicja narracji behawioralnej i jej najważniejsze cechy
Narracja behawioralna skupia się przede wszystkim na zachowaniu postaci. Nazwa “behawioryzm” łączy się z nurtami obecnymi w psychologii, zwłaszcza tymi, które skupiają się na zmianie zachowań czy nawyków osób poddających się terapii. Autor skupia się więc przede wszystkim na zachowaniu opisywanych przez niego bohaterów. Oznacza to brak opisów ich stanów emocjonalnych czy odczuć. Czytelnik sam musi wyciągać wnioski na ich temat, interpretując właśnie zachowania czy decyzje danej postaci.
Narracja behawioralna ma wiele charakterystycznych cech. Nie stosuje się w niej narratora wszechwiedzącego, który zdaje sobie sprawę ze wszystkiego, co dzieje się w powieści. Odbiorca jest więc pozbawiony dostępu do wiedzy na temat ich emocji czy uczuć, które to informacje w przypadku innych narracji dostarczyłby właśnie wszechwiedzący narrator. W ten sposób autor kieruje uwagę czytelnika na wydarzenia pojawiające się na kartach powieści. Największy ciężar spoczywa więc na akcji i fabule. Pozwala to na przykład na opisywanie bardzo trudnych wydarzeń, które wiążą się z ogromnym ładunkiem emocjonalnym, który ciężko jest wyrazić i który przemawia sam za siebie.
Przykłady użycia narracji behawioralnej
Narracja behawioralna powstała po I wojnie światowej i jej najbardziej reprezentatywnych przykładów należy szukać wśród literatury obozowej. Szczególnie często używano jej w dziełach opisujących okres II wojny światowej. Przykładem może być między innymi literatura obozowa, na przykład opowiadania autorstwa Tadeusza Borowskiego. Autor ukazał warunki życia w obozie poprzez opisywanie zaobserwowanych tam wydarzeń. Nie skupia się jednak na emocjach, motywacjach czy stanie psychicznym danych bohaterów. Tendencję behawiorystyczne da się odnaleźć także w “Medalionach” Zofii Nałkowskiej, także opisujących trudne zagadnienie, jakim były doświadczenia obozowe wyzwolonych więźniów. Jako przykład narracji behawioralnej wskazać można także “Buty” Jana Józefa Szczepańskiego. Była ona także wykorzystywana również w utworach z okresu socrealizmu, dzięki niej można było bowiem wyrazić sprzeciw wobec tego nurtu. Narrację tę można wskazać więc w dziełach Marka Hłaski, Tadeusza Różewicza czy Marka Nowakowskiego.