W roku 1907 ukazała się w całości powieść węgierskiego pisarza Ferenca Molnára zatytułowana „Chłopcy z Placu Broni”. Przybliżała ona losy kilkunastu chłopców tworzących dwie grupy i ich codzienne życie, spory, zabawy i problemy. Głównym bohaterem dzieła jest Erno Nemeczek, a ono samo wciąż obecne jest wśród obowiązkowych lektur. Dzieje Nemeczka i jego walka o tytułowy Plac Broni na zawsze wpisały się do kanonu powieści dla dzieci i młodzieży. Akcja powieści ma miejsce w węgierskim Budapeszcie i to właśnie tam chłopcy z Placu Broni walczą o zachowanie swojego miejsca do zabawy, które chce przejąć druga grupa, zwana czerwonymi koszulami. Dosłowne tłumaczenie węgierskiego tytułu na język polski brzmiałoby „Chłopcy z ulicy Pawła”, która przylegała do Placu Broni, który znalazł się jednak w ostatecznej wersji na okładce powieści.
Chłopcy z Placu Broni – streszczenie krótkie
Akcja powieści rozpoczyna się pewnego marcowego dnia w stolicy Węgier, czyli Budapeszcie. Bohaterami są dwie grupy chłopców – ci z Placu Broni i czerwone koszule. Pewnego dnia bracia Pastorowie z czerwonych koszul zabierają szklane kulki Nemeczka, grupa ta chce też przejąć tytułowy Plac Broni. Nemeczek widzi też przywódcę wrogów, Feriego Acza, kradnącego chorągiewkę z placu.
W związku z tym chłopcy postanawiają stawić im opór. W głosowaniu wybierają na swojego przywódcę Janosza Bokę, co spotyka się z rozgoryczeniem jego rywala, czyli Gereba. Następnego dnia Boka, Nemeczek i Czonakosz wybierają się wspólnie do siedziby wrogów, czyli do Ogrodu Botanicznego. Tam zostawiają na drzewie kartkę na znak swojej obecności. Dowiadują się też, że Gereb przeszedł na stronę czerwonych koszul. Niestety potem zostają odkryci i muszą uciekać, a w trakcie tego Nemeczek wpada do stawu.
Następnego dnia uczniów wzywa do siebie profesor Rac, który odkrył istnienie Związku Kitowców, do którego należał między innymi Nemeczek. Profesor nakazał rozwiązanie go, ale uczniowie nie mieli zamiaru mu ustąpić. W międzyczasie Nemeczek podsłuchuje, jak Gereb próbuje przekupić stróża, by ten przepędził chłopców z Placu Broni. Biegnie przekazać te wieści Boce, przez co ignoruje członków Związku Kitowców. Zostaje przez to uznany za zdrajcę. Tymczasem Feri Acz nie przystaje na podstęp zaproponowany przez Gereba i zdecyduje się walczyć o Plac Broni w otwartej walce. Nemeczek podsłuchuje zebranie czerwonych koszul, a Acz proponuje mu nawet miejsce w ich grupie. Chłopiec odmawia, a bracia Pastorowie zanurzają go za to w stawie. Boka ogłasza stan wojenny, a Nemeczek zaczyna chorować.
Tymczasem Gereb wraca na Plac Broni i prosi o wybaczenie swojej zdrady. Boka nie zgadza się na to. O zdradzie Gereba dowiaduje się jego ojciec, ale Nemeczek zaprzecza temu, ponieważ szkoda mu kolegi. Gereb ponownie prosi o wybaczenie i zostaje przyjęty. Zostają ustalone zasady walki z czerwonymi koszulami.
Następnego dnia rozgrywa się bitwa o Plac Broni. Czerwone koszule dzielą się na dwie grupy, z kolei chłopcy z Placu przygotowali wiele różnych zasadzek. Udaje im się zamknąć część przeciwników w budce stróża, a wtedy do walki wkracza Acz z drugim batalionem. Chłopcy z Placu Broni tracą siły, ale losy bitwy odwraca chory Nemeczek, który uciekł z domu i powalił Acza na ziemię. Bitwa kończy się zwycięstwem chłopców z Placu Broni,a Nemeczek awansuje do stopnia kapitana. Matka chłopca zbiera go jednak do domu, a tam zaczyna czuwać Boka. Związek Kitowców przywraca Nemeczkowi dobre imię. Chłopiec niestety umiera. Niedługo potem jego koledzy dowiadują się, że na Placu Broni wybudowana zostanie kamienica.
Chłopcy z Placu Broni – streszczenie szczegółowe
Zawiązanie konfliktu
Akcja powieści ma miejsce w Budapeszcie, gdzie o tytułowy Plac Broni walczą ze sobą dwie grupy chłopców. Ich konflikt zaczyna się pewnego marcowego dnia, gdy okazuje się, że członkowie czerwonych koszul – bracia Pastorowie – bezprawnie zabrali Nemeczkowi kulki do gry. Określane jest to niemieckim słowem einstand i w praktyce oznacza wypowiedzenie wojny. Chłopcy zebrali się tego dnia na placu, by w głosowaniu wybrać dowódcę, którym zostaje Janosz Boka, ku ogromnemu rozgoryczeniu Deżo Gereba. Wcześniej pojawia się opis Czelego targującego się o cenę słodyczy. W międzyczasie Nemeczek jest świadkiem, jak ich przywódca, Feri Acz, kradnie z placu chorągiewkę. Relacjonuje to zdarzenie kolegom, dodając, że przywódca czerwonych koszul z Ogrodu Botanicznego wystraszył się go, jednak nikt mu nie wierzy. Nemeczek pragnie awansować, ponieważ jako jedyny jest szeregowcem. Boka oznajmia, że jest to powód do wejścia w otwarty konflikt z grupą czerwonych koszul, które chcą przejąć tytułowy Plac Broni. Jonasz chce bronić tego miejsca i wraz z kolegami zaczyna planować wyprawę do Ogrodu Botanicznego.
Wyprawa do Ogrodu Botanicznego
Boka, Nemeczek i Czonakosz wspólnie wybierają się do siedziby czerwonych koszul, czyli do Ogrodu Botanicznego. Wyruszają o zmierzchu, który ma im pomóc ukryć się w trakcie wyprawy. W pewnym momencie słyszą kroki, dlatego ukrywają się w ruinach zamku, gdzie odkrywają magazyn broni należącej do czerwonych koszul. Decydują się nic nie zabierać, ale zostawiają widoczne ślady swojej obecności. Następnie chłopcy podsłuchują zebranie wrogów, w trakcie którego odkrywają, że ich kolega, Deżo Gereb, dopuścił się wobec nich zdrady i przeszedł na stronę przeciwników. Gereb obiecuje bowiem czerwonym koszulom, że zostawi im otwartą furtkę na Plac Broni. Chłopcy pozostawiają na drzewie kartkę, która ma być dla wrogów sygnałem, że byli w Ogrodzie Botanicznym. Są także zmuszeni do ucieczki przed czerwonymi koszulami, w trakcie której Nemeczek wpada do stawu.
Rozwiązanie Związku Kitowców
Boka zwołuje zebranie po lekcjach. W międzyczasie profesor Rac zwołuje uczniów, ponieważ odkrył on, że założyli Związek Kitowców, polegający na pozyskiwaniu ze szkolnych okien kitu i żuciu go, by nie stwardniał. Profesor nakazał rozwiązanie związku i zwrócenie pozyskanych bryłek kitu oraz chorągiewki. Chłopcom obniżono też oceny z zachowania. Jednak Nemeczek potem sprzeciwia się tej decyzji, wydrapuje świeży kit i oznajmia, że związek istnieje dalej. Kontynuują swoją dyskusję na placu, ponieważ nie wszyscy chcą dalej żuć kit. Tymczasem Gereb próbuje przekupić stróża Jano, by wypędził chłopców z Placu Broni, co zauważa Nemeczek. Postanawia o tym natychmiast donieść Boce, a w międzyczasie zatrzymuje go Weiss, każąc złożyć przysięgę członka Związku Kitowców. Nemeczek nie zatrzymuje się, przez co koledzy uznają go za zdrajcę i wykluczają go ze związku. Nemeczek informuje Bokę o poczynaniach Gereba i jest już w tym momencie chory po kąpieli w stawie Ogrodu Botanicznego.
Przygotowania do starcia
Czerwone koszule spotykają się w Ogrodzie Botanicznym i zauważają zniknięcie chorągiewki, którą Feri Acz zdobył na Placu Broni. Widzieli też ślady wroga w magazynie broni. Gereb próbuje przekonać dowódcę do podstępu ze stróżem, ale Acz decyduje się na otwartą walkę z przeciwnikami. Gereb ma otrzymać stopień podporucznika i jest pewien, że nikt nie podejrzewa, co tak naprawdę robi. W tym momencie ujawnia się Nemeczek, który zaprzecza jego słowom. Okazuje się, że to on zabrał chorągiewkę przyniesioną przez Acza do Ogrodu Botanicznego. Bracia Pastorowie chcą mu spuścić lanie, ale Feri ich powstrzymuje. Proponuje Nemeczkowi dołączenie do czerwonych koszul, ale chłopiec pozostaje lojalny wobec przyjaciół i odmawia mu. W tym momencie bracia Pastorowie zabierają mu chorągiewkę i ponownie zanurzają w stawie chorego już Nemeczka. Chłopiec opuszcza ogród, obrażając Gereba. Feri Acz jest pod wrażeniem jego odwagi i każe braciom Pastorom także wejść do stawu.
Następnego dnia chłopcy z Placu Broni rozpoczynają przygotowania do bitwy z czerwonymi koszulami. Boka nie informuje jednak kolegów o zdradzie Gereba. Związek Kitowców przeżywa trudności, ponieważ Kolnay przestał żuć kit, a ten stwardniał. Boka wprowadza na placu stan wojenny. W tym czasie Nemeczek jest już bardzo poważnie chory. Boka każe członkom Związku Kitowców pogodzić się, a Nemeczek w tym czasie trzyma plany wojenne. Ma być jego adiutantem, co wywołuje niezadowolenie, ale Boka szybko ucisza przeciwników tego pomysłu. Janosz dzieli swoich żołnierzy, planuje pułapki i strategię działania na czas bitwy. W tym czasie na plac przybywa Gereb i prosi kolegów o wybaczenie, jednak oni nie zgadzają się go ponownie przyjąć. Potem na placu pojawia się jego ojciec i pyta o zdradę syna, ale Nemeczek z litości zaprzecza temu. Kolnay z kolei przekonuje ojca Gereba, że Nemeczek jest kłamcą. Ojciec uspokaja się na te wieści. Nemeczek zostaje odprowadzony do domu przez Bokę. Chłopiec rozpacza, ponieważ członkowie Związku Kitowców zapisali jego imię małymi literami w księdze, co miało być dla niego karą za domniemaną zdradę.
Bitwa o Plac Broni
Bitwa o Plac Broni ma rozegrać się już w najbliższym czasie, a po lekcjach chłopcy udają się na miejsce jej odbycia. Wszyscy uczniowie w szkole wiedzą o niej i życzą kolegom powodzenia. Nemeczek tego dnia jest nieobecny w szkole z powodu swojej choroby. Po lekcjach chłopcy gromadzą się na placu, a Boka przyjmuje stopień generała, Kolnay z kolei zastępuje Nemeczka na stanowisku adiutanta. Na plac przybywa dziewczyna z listem od Gereba, w którym dziękuje on za ukrycie jego zdrady przed jego ojcem. Gereb otrzymał od ojca książkę, ale zdecydował się oddać ją Nemeczkowi. W liście Gereb jeszcze raz prosi o przyjęcie go z powrotem, pisze, że może być nawet szeregowcem. Wówczas koledzy zgadzają się na to i Gereb ponownie staje się jednym z nich. Deżo pojawia się na placu.
Tymczasem przybywają też pierwsi przedstawiciele czerwonych koszul. Wypowiadają oni wojnę chłopcom z Placu Broni. Termin jej rozpoczęcia zostaje wyznaczony na następny dzień. Obie strony wyznaczają także jasne reguły walki. W użyciu mają być między innymi bomby piaskowe. Przedstawiciele czerwonych koszul na znak szacunku wobec Nemeczka odwiedzają go w domu i przekazują pozdrowienia od Acza. Między chłopcami ostatecznie dochodzi do pojednania i wzajemnego wybaczenia.
Dzień bitwy jest piękny. Na Placu Broni kopane są rowy i chłopcy przygotowują bomby piaskowe. Boka ustala także strategię ze swoimi żołnierzami. Wzmacniane są fortece, a chłopcy dzielą się na mniejsze grupy. Poprzedniego dnia odnieśli też chorągiew do Ogrodu Botanicznego, ponieważ chcą ją odzyskać w uczciwej walce. Pod Plac Broni przybywają czerwone koszule, podzielone na dwa bastiony. Jeden z nich rusza do walki, drugi czeka wraz z Ferim Aczem. Chłopcy z Placu Broni odpowiadają na atak wykorzystują zasadzki i bomby piaskowe. Udaje im się początkowo przełamać opór przeciwników i uwięzić ich w budce stróża Jano. Między innymi Czonakosz zamyka tam jednego z braci Pastor. Do walki włącza się Boka, a czerwone koszule powoli zdają sobie sprawę ze swojego trudnego położenia. Tymczasem Feri Acz wciąż czeka poza placem i nie zdaje sobie sprawy z tego, jak źle wygląda dla jego żołnierzy sytuacja.
Chłopcy z Placu Broni wiwatują, a wówczas Acz włącza się do walki z drugim batalionem. Atakuje z nową siłą, a zmęczeni poprzednią walką chłopcy z placu zaczynają mu ustępować pola. W międzyczasie Boka wydaje rozkazy, a czerwone koszule walczą w nieuczciwy sposób, niezgodnie z ustalonymi zasadami. Losy bitwy odmienia pojawienie się chorego Nemeczka. Chłopiec, mimo swojego osłabienia, rzuca się na Acza i przewraca go na ziemię. Po tym czynie traci przytomność. Oznacza to jednak, że chłopcy z Placu Broni wygrywają bitwę – udało im się ocalić swoje miejsce. Chłopcy przynoszą Nemeczkowi wodę i mianują go kapitanem. Okazuje się, że chory chłopiec uciekł z domu, by wziąć udział w bitwie z kolegami. Wkrótce na plac przybywa jego matka i zabiera Nemeczka do domu.
Nemeczek orientuje się, że najprawdopodobniej czeka go śmierć. Pod jego domem nieustannie czuwa Boka, również świadomy losu kolegi, nad którym płacze. Wraca ojciec Nemeczka, przychodzi także Feri Acz. Lekarz ukrywa prawdę o jego stanie przed matką, ale zdradza ją jego ojcu. Chłopcu wciąż wydaje się, że walczy na Placu Broni i majaczy w gorączce. Niestety ostatecznie Nemeczek umiera po trzech dniach chorowania i gorączkowania, kiedy to nic nie jadł i nie pił. W międzyczasie okazuje się, że dyrektor Ogrodu Botanicznego wyrzucił stamtąd czerwone koszule, a na Placu Broni ma zostać niedługo wybudowana kamienica.