„Akademia pana Kleksa” autorstwa Jana Brzechwy to jedna z najpopularniejszych polskich powieści skierowanych do dzieci. Autor ukazuje w niej historie rozgrywające się w tytułowej Akademii prowadzonej przez Ambrożego Kleksa. Całość czytelnik poznaje dzięki pamiętnikom jednego z uczniów, głównego bohatera i zarazem narratora w powieści, czyli Adasia Niezgódki. W dziele Brzechwy można znaleźć wiele ciekawych motywów literackich, które autor wykorzystał w oryginalny sposób.
Motyw szkoły
Ponieważ akcja powieści rozgrywa się w Akademii, to bardzo ważny jest motyw szkoły. Akademia nie jest jednak typową placówką edukacyjną, ponieważ jej dyrektor – pan Kleks – ma zupełnie inne podejście do nauczania. W Akademii pana Kleksa nie naucza się zwykłych przedmiotów, tylko prowadzone są takie zajęcia jak kleksografia, przędzenie liter czy leczenie chorych sprzętów. Akademia to także dom dla uczęszczających do niej uczniów. Szkoła staje się więc w ten sposób miejscem przyjaznym, kojarzącym się z dobrą atmosferą i zabawą, a nie placówką, do której przychodzi się wbrew swojej woli. Brzechwa prezentuje więc wizję szkoły przyjaznej, nastawionej na rozwój uczniów, a nie na zmuszanie ich do zapamiętywania definicji i wzorów.
Motyw nauczyciela i autorytetu
Motyw szkoły wiąże się w powieści Brzechwy z motywem nauczyciela i autorytetu, jaki może on stanowić dla swoich uczniów. Pan Kleks uczy swoich uczniów wszystkiego, co uzna za potrzebne. Selekcjonuje wiedzę i wprowadza do nauczania nietypowe przedmioty, takie jak na przykład kleksografię. Jednak pan Kleks nie pełni tylko roli osoby przekazującej uczniom wiedzę, ale także staje się ich autorytetem, przewodnikiem i także kimś w rodzaju przybranego ojca. Uczniowie uczą się od niego, ale także przychodzą do pana Kleksa ze swoimi problemami i zmartwieniami, radzą się i proszą go o pomoc. Równocześnie potrafią także się z nim bawić i spędzać czas na przyjemnych, luźnych osobach. Pan Kleks jest przykładem autorytetu, który nie narzuca uczniom dystansu. Jest intrygujący, oryginalny i wesoły, a to sprawia, że przyciąga do siebie dzieci i naturalnie staje się dla nich kimś ważnym.
Motyw przygody i zabawy
Z opowieściami o Akademii łączy się motyw przygody i zabawy. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że pan Kleks uważa, że nauka powinna być przyjemna i odbywać się właśnie poprzez zabawę. Jego uczniowie mają około trzynastu lat, w związku z tym temat zabaw z rówieśnikami jest im jeszcze bliski. Brzechwa pokazuje, że nauka nie musi być nieprzyjemnym obowiązkiem i każdą rzecz można przekształcić właśnie w przygodę czy zabawę i sprawić, że stanie się wyjątkowa. Lekcje mogą być pełne eksperymentów, nauka geografii szybko zmienia się w grę w piłkę, a obiad to zabawa kolorowymi szkiełkami. Brzechwa pokazuje, że element zabawy można dodać do absolutnie wszystkiego i w ten sposób sprawić, że rzeczywistość będzie zdecydowanie weselsza.
Motyw przyjaźni
Autor pokazuje także w „Akademii pana Kleksa” motyw przyjaźni i to, jak ważna jest ona w życiu każdego człowieka. Przyjaźnie te zawiązuje przede wszystkim główny bohater, czyli Adaś Niezgódka, ze swoimi nowymi kolegami ze szkoły czy ze szpakiem Mateuszem. Dla Mateusza poświęca się, szukając jego zaginionego guzika, który pozwoliłby mu na powrót do jego prawdziwej, ludzkiej postaci. Uczniowie Akademii spędzają ze sobą wiele czasu, razem chodzą na lekcje i śpią w jeden sypialni, dlatego siłą rzeczy zacieśniają się między nimi relacje. Każdy z chłopców stara się wykonywać dobrze swoje obowiązki i poprawiać wspólne życie uczniów. Rozbija to dopiero pojawienie się Alojzego.
Motyw zemsty
Mimo pozytywnego nastawienia pana Kleksa i dobrej atmosfery w jego Akademii pojawia się w tym dziele także motyw zemsty. Wiąże się ona z golarzem Filipem, który dostarczał panu Kleksowi piegów. Pewnego dnia pokłócili się oni bardzo, co negatywnie wpłynęło na samopoczucie pana Kleksa. Przyjął on potem do Akademii Alojzego – ożywioną lalkę, która była dziełem Filipa. Wcześniej Filip w ramach zemsty odmówił dostarczania panu Kleksowi piegów, przez co ten stawał się coraz słabszy. Jego zemstą było także zabranie płomyków z choinki bożonarodzeniowej.
Motyw baśni
„Akademia pana Kleksa” to także dzieło z motywem baśni. Uczniowie żyją w rzeczywistości podobnej do bajki i odwiedzają także inne baśni, przechodząc do nich przez furtki w ceglanym murze wokół Akademii. W ten sposób czytelnik może zajrzeć do wielu znanych dzieł takich jak „Dziewczynka z zapałkami” od zupełnie innej strony.