Andrzej Kmicic to główna postać drugiej części trylogii autorstwa Henryka Sienkiewicza, która nosi nazwę „Potop”. Autor wzorował jego postać na faktycznie żyjącym szlachcicu, którym był człowiek znany jako Samuel Kmicic. Główny bohater „Potopu” jest charakterystycznym reprezentantem sarmackiej szlachty z XVII wieku. Jest on także postacią dynamiczną i na przestrzeni całej powieści przechodzi znaczącą przemianę i jego charakter zupełnie się odmienia i Kmicic z początku powieści i z jej końca to dwie zupełnie różne osoby. Przemianę Kmicica symbolizuje symboliczna zmiana imienia na pana Babinicza.
Charakterystyka Andrzeja Kmicica
Początkowo czytelnik poznaje Andrzeja Kmicica jako typowego sarmackiego szlachcica i żołnierza, porywczego, skłonnego do awantur, hulanek i bijatyk. Pierwowzór Andrzeja Kmicica, czyli Samuel Kmicic to postać znana z „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska i również będąca żołnierzem i szlachcicem, walczącym o wolność swojej ojczyzny. Jak widać, był on dla Sienkiewicza wyjątkowo silną inspiracją w trakcie tworzenia powieści.
Kmicic to stosunkowo młody mężczyzna, o rysach twarzy opisywanych jako wesołe i junackie. Miał on mieć jasne, płowe włosy, które wyróżniały się na tle jego smagłej cery. Jego fryzura była sarmacka – podgolone wysoko włosy były popularne wśród szlachciców. Dodatkowo nosił on zapuszczony bujny, ciemny wąs, a jego zęby określane są jako wilcze. Sienkiewicz opisywał także, że Kmicic spoglądał na świat bystrymi, siwymi oczami. W trakcie trwania powieści Kmicic doznaje różnych obrażeń i jest wielokrotnie raniony, dlatego też jego ciało zaczynają pokrywać także liczne blizny. Są to między innymi ślady po pojedynku i szabli pana Wołodyjowskiego. Wygląd fizyczny Kmicica odzwierciedla trudy, na które był narażony.
Początkowo Kmicic jest człowiekiem o nieskomplikowanym, ale za to porywczym charakterze, pełnym gwałtownego temperamentu, ale także skorym do zabawy i odznaczającym się sporą wesołością. Kmicic sądzi, że światem rządzi prawo silniejszego, który ma prawo wziąć sobie to, co mu się należy ze względu na przewagę. W trudnym sytuacjach stosuje przemoc i siłę wobec innych, nie uznając sprzeciwu. Doskonale włada szablą i potrafi walczyć. Kmicic zawsze bierze to, co chce, co widać między innymi po tym, jak potraktował mieszkańców Upity. W rozrywkach nie ma umiaru, dlatego też jedna z jego popijaw kończy się strzelaniem do obrazów przodków Billewiczów. Gdy jego ludzie zostali zabici, to Kmicic porywczo i okrutnie odwzajemnił się, paląc Wołmontowicze. Jest to przykład tego, jak okrutny i bezkompromisowy szlachcic ten bywał w swoich działaniach. Efektem tego była niechęć, jaką wzbudził w swojej narzeczonej, czyli Oleńce Billewiczównie.
Kmicic popada w nieustanne konflikty z innymi bohaterami, począwszy od Billewiczówny, aż do pana Wołodyjowskiego i jego towarzyszy. Stawia na swoim i wdaje się w pojedynki, broniąc swoich przekonań. Porywczość i swego rodzaju naiwność doprowadzają Kmicica do popełnienia zdrady, w czasie ataku Szwedów przymierza się on bowiem z Radziwiłłami, którzy zdradzają króla i ojczyznę dla własnych korzyści. Kmicic okazuje się być zbyt honorowy, by złamać słowo dane magnatowi, dlatego też na przekór wszystkim przeciwnościom wciąż służy mu. Pokazuje to siłę jego lojalności i odwagi. Sarmata przysięgał na krzyż, nie mógł więc złamać danego słowa. Pokazuje to, że był on głęboko religijny i wiara była dla niego jedną z najważniejszych kwestii w życiu, bardziej istotną nawet od ochrony swojego honoru czy dobrego imienia.
Jedną z cech Kmicica jest także odwaga i niezłomność, Gdy uświadamia sobie swoje błędy i zmienia imię na miano Babinicza, to wytrwale dąży do tego, by oczyścić swoje imię i odpokutować błędy, jakie popełnić pod wpływem porywczych decyzji. Odwaga bohatera objawia się w wielu różnych sytuacjach, na przykład w trakcie obrony klasztoru na Jasnej Górze. Kmicic jest gotów w imię obrony ojczyzny poświęcić własne życie w trakcie wysadzania działa. Kmicic jest więc twardym człowiekiem, któremu zależy na tym, by inni nie postrzegali go jako słabej osoby. Dla sprawy jest w stanie poświęcić wszystko, co zostaje docenione przez innych.
Kmicic z początku powieści to awanturnik, zabijaka i człowiek porywczy i okrutny. Popełnione błędy wpływają na jego zachowanie. Pan Babinicz to patriota, człowiek poświęcający się dla innych, mniej porywczy, ale wciąż bardzo lojalny, oddany i mężny. Dzięki temu stał się dobrym żołnierzem Rzeczypospolitej i wiernym poddanym Jana Kazimierza. Odnalazł on w sobie spokój i pokorę, której nie miał w sobie przed trudnymi wydarzeniami, jakie były jego udziałem w trakcie trwania powieści. Kmicic uważał, że ostatecznie zostanie rozliczony ze swojego życia przez Boga, a nie przez otaczających go ludzi i tym kierował się w swoim postępowaniu. Dodatkowo okazało się, że Kmicic jest doskonałym i charyzmatycznym przywódcą, za którym podążają ludzie. Budził w nich szacunek i miał autorytet, dzięki któremu walczyli u jego boku i pozostawali mu wierni.
Kmicic jest więc bohaterem dynamicznym, który ulega w trakcie trwania powieści znaczącej przemianie, zasygnalizowanej symboliczną zmianą imienia na Babinicza, co pokazywało także, że Kmicic odrzuca swoją przeszłość i pracuje nad tym, by się zmienić. Mimo to wciąż pozostawał człowiekiem walecznym, odważnym i honorowym. Cechy te sprawiły, że wybaczono mu jego błędy i zobaczono w nim wiernego sługę Rzeczypospolitej oraz króla Jana Kazimierza. Kmicic ostatecznie zwyciężył walkę ze swoimi przyzwyczajeniami, dzięki czemu zyskał miłość swojej ukochanej Oleńki.