Cezary Baryka to główny bohater jednej z najbardziej znanych powieści Stefana Żeromskiego, czyli „Przedwiośnia” z roku 1924. Cezary to bohater, który w trakcie trwania akcji tego utworu dorasta i z chłopca staje się młodzieńcem. Czytelnik jest więc świadkiem tego, jak Cezary zmienia się i rozwija i jak kształtuje się jego światopogląd oraz jak poznaje stopniowo okrutny świat wokół siebie. Cezary żyje bowiem w trakcie trwania wielkich wydarzeń historycznych, takich jak rewolucja w Baku czy odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Charakterystyka Cezarego Baryki
Cezary Baryka jest Polakiem, ale dorastał na terenach zajmowanych przez Imperium Rosyjskie, w mieście Baku. Jego ojciec mimo wielu lat spędzonych na emigracji wciąż pozostawał patriotą i tak też wychowywał swojego syna. Seweryn Baryka pracował jako urzędnik, a jego żona, Jadwiga, zajmowała się Cezarym. Był on rozpieszczonym dzieckiem, mimo iż jego ojciec starał się utrzymywać w domu żelazne zasady. Cezary odebrał w dzieciństwie staranne wykształcenie, był więc człowiekiem świadomym i wyedukowanym, znającym literaturę oraz języki. Najlepiej porozumiewał się w języku rosyjskim, co martwiło rodziców, którzy chcieli, by ich syn był Polakiem. Czuł respekt przed ojcem, starał się więc osiągać zadowalające wyniki w nauce. W dzieciństwie Cezary określany był jako ładny chłopiec, który następnie wyrósł na przystojnego młodzieńca. Czytelnik poznaje go w momencie, w którym bohater ma zaledwie czternaście lat i uczęszcza do gimnazjum.
Szczęśliwe dzieciństwo Cezarego w Baku przerwało okrutne doświadczenie, jakim była rewolucja w Baku. Cezary jako człowiek młody i naiwny, pełen zapału i ideałów, które chciał wcielić w życie, początkowo dał się porwać jej postulatom. Jego ojciec przebywał wówczas poza domem, wcielono go bowiem do armii rosyjskiej wraz z wybuchem w Europie I wojny światowej. Cezary bezkrytycznie uwierzył w ideały głoszone przez komunistycznych agitatorów, pogorszyły się też w tym czasie jego relacje z matką. Baryka nocami włóczył się poza domem, za dnia zaś obserwował odbywające się w Baku egzekucje. Zaczął się buntować jak wielu innych młodych ludzi. Jego zachowanie było egoistyczne, a jego matka w tym czasie poświęcała się, by utrzymać siebie i syna oraz zapewnić im pożywienie. Dopiero gdy jej zdrowie pogorszyło się, to Cezary zaczął się o nią troszczyć i bać się o matkę. Gdy Jadwiga zmarła, skończyło się dzieciństwo Cezarego i został on całkowicie sam na świecie. Stopniowo zaczął także dostrzegać, jak okrutnym narzędziem jest rewolucja. Cezary zaczął nabierać doświadczenia i stopniowo tracił swoją łatwowierność.
W obozie tureckim Cezary spotkał swojego ojca, jednak Seweryn zmarł, zanim wraz z synem dotarł do Polski i Baryka znowu został całkiem sam. W Polsce rozczarował się tym, co zobaczył – biedą, problemami i dopiero formującym się aparatem państwowym. Poznał jednak Szymona Gajowca i rozpoczął studia medyczne, zajął się także nauczaniem dzieci języka rosyjskiego. Gdy wybuchła wojna z Rosją, Baryka wstąpił do wojska i walczył o utrzymanie świeżo odzyskanej przez Polskę niepodległości. W trakcie starć okazało się, że Baryka jest człowiekiem odważnym i wsławił się między innymi uratowaniem życia Hipolita Wielosławskiego.
Cezary wraz z Hipolitem udał się do dworku Nawłoć, gdzie z jednej strony oddawał się luksusom takiego życia, a z drugiej był świadkiem wyzysku pracujących tam chłopów. W międzyczasie przeżył także pierwsze miłosne przygody, między innymi z Karoliną i Laurą. Okazało się, że Cezary nie jest sentymentalny – śmierć Karoliny nie poruszyła go. Jednak poczuł się urażony, gdy Laura cieszyła się towarzystwem innych mężczyzn. Okazało się wówczas, że jest człowiekiem zazdrosnym i na swój sposób honorowym. W tym czasie Cezary określił się także jako ateista i odrzucił w swoim życiu duchowość.
Bohater nie był jednak człowiekiem o ukształtowanych poglądach i nieustannie zmieniał swoje zapatrywania na świat. Działo się to pod wpływem wydarzeń, których był świadkiem oraz osób, które poznał i które w pewien sposób kształtowały jego perspektywę. Nie był ani zadeklarowanym wyznawcą komunizmu ani nie potępiał go w każdej jego odsłonie. Na koniec powieści Cezary dołączył do demonstracji robotników. Świadczy to o tym, że wciąż był idealistą, wierzącym we wzniosłe postulaty oraz w walkę o lepszy świat dla wszystkich. Cezary jednak zmienił się z biernego odbiorcy w jednostkę aktywną, która prowadziła innych do walki o ich prawa. Nie naśladował już innych, tylko czynnie kształtował otaczającą go rzeczywistość.
Cezary Baryka jest więc bohaterem dynamicznym, dorastającym i zmieniającym się na kartach powieści i oczach czytelnika. Przechodzi od naiwnego dziecka do świadomego dorosłego, który został ukształtowany przez brutalne czasy, w jakich przyszło mu żyć. Cezary zmaga się dylematami charakterystycznymi dla swoich czasów, takich jak na przykład kwestia słuszności komunizmu oraz sprawa odzyskania niepodległości Polski i jej kształtu po I wojnie światowej. Cezary jest postacią, której jednak nie da się jednoznacznie ocenić.