Przedwiośnie – motywy literackie

Autor: Marta Grandke

“Przedwiośnie”” to powieść Stefana Żeromskiego, która po raz pierwszy wydana została w roku 1924. Opowiada ona o losach Cezarego Baryki, który urodził się i wychował w Baku, a następnie znalazł się w Polsce odbudowywanej po zaborach i I wojnie światowej. “Przedwiośnie” opowiada o sytuacji politycznej w kraju oraz o możliwościach, jakie mieli wówczas jego obywatele. W związku z tym wyszczególnić w powieści można wiele motywów literackich. 

Motyw rewolucji

Najbardziej charakterystycznym motywem literackim powieści, a także najszerzej i najbardziej realistycznie opisanym, jest motyw rewolucji. Żeromski wykreował naturalistyczny, brutalny i poruszający obraz zmian i rebelii, jakie miały miejsce na ulicach Baku i które obserwował młody Baryka. Rewolucja na kartach powieści przypomina właściwie apokalipsę, a celem tego opisu było przekazanie czytelnikowi, że rewolucja nie jest właściwą drogą zmian. Pisarz opisał walki między bolszewikami a klasą posiadającą, zamieścił także opisy starć między Ormianami a Tatarami. Motyw rewolucji ukazuje grozę przemocy, jej brak sensu oraz fakt, że nie powinna być ona wybierana jako droga do wprowadzania własnych idei. 

Motyw matki

Motyw matki oparty jest w powieści o postać Jadwigi Baryki. Jest ona matką głównego bohatera i to właśnie jej poświęcenie sprawia, że Cezary może przeżyć w ogarniętym rewolucją Baku. Jadwiga nieustannie troszczy się o syna, ciężko pracuje, by zdobyć dla nich pożywienie i idealizowała go, nawet gdy Cezary nie okazywał jej szacunku. W wyniku zbyt ciężkiej pracy oraz życia w mieście ogarniętym rewolucją Jadwiga zmarła. Cezary zbyt późno zaczął dostrzegać pracę matki i szanować ją, ostatecznie mógł więc odwiedzać tylko jej grób i tęsknić za nią. Motyw matki jest więc tu obrazem pełnego poświęcenia dla dziecka.

Motyw ojca

Tuż obok motywu matki pojawia się także ten związany z ojcem. Seweryn Baryka spędził większość życia w Baku, ale jego celem było wychowanie syna na patriotę – dbał o jego świadomość narodową, rozmawiał z nim po polsku. To właśnie obecność ojca trzymała Cezarego w ryzach – po jego wyjeździe na wojnę syn opuścił się w nauce, nie okazywał szacunku matce i zaczął sprawiać liczne problemy wychowawcze. Seweryn powrócił jednak do Baku, a jego celem stał się wyjazd z Cezarym do Polski. Niestety – straszy już i schorowany Baryka nie przeżył podróży, a wraz z jego śmiercią zamknął się w życiu Cezarego etap dzieciństwa. Musiał odtąd radzić sobie sam, zabrakło mu najważniejszej opoki.

Motyw miasta 

Ważnym motywem w powieści Żeromskiego jest miasto i jego obraz. Akcja dzieła rozpoczyna się w Baku, które było bardzo ważne dla Cezarego Baryki. Można je właściwie nazwać jego pierwszą ojczyzną, tam się bowiem wychował, a Polskę znał jedynie z opowieści swojego ojca. Żeromski zestawia dwa obrazy tego miasta – na początku Baku jest piękne i bogate, mieszkańcy żyją tam dostatnio, a wszystko to dzięki złożom ropy naftowej. W wyniku rewolucji Baku obraca się jednak w ruinę – jego ulice spłynęły krwią mordowanych mieszkańców, natomiast ostrzały sprawiły, że obróciło się ono w niebezpieczne ruiny. Miasto obrazuje stan społeczeństwa w powieści.

Motyw przemiany 

Ponieważ bohater powieści, Cezary Baryka, jest bardzo młodą osobą, czytelnik ma okazję do obserwowania dzięki niemu motywu przemiany. Na początku Cezary jest grzecznym czternastolatkiem, następnie zaś staje zbuntowanym nastolatkiem, sprawia problemy wychowawcze, nie szanuje matki, a jego całym światem jest miasto Baku. Chłopak zaczyna się jednak zmieniać pod wpływem wydarzeń, których jest świadkiem – rewolucji w Baku, śmierci rodziców, podróży do Polski – by w końcu stać się dorosłym człowiekiem. Poglądy Cezarego ewoluują i zmieniają się wraz z nim, weryfikuje je rzeczywistość, jak ma to miejsce na przykład  w przypadku rewolucji. Cezary nie rozumiał także patriotyzmu ojca i nie szanował swojej matki – te postawy również się zmieniły w jego przypadku. Cezary jest więc bohaterem dynamicznym, a czytelnik sam może obserwować zmiany, jakie prowadzą do rozwoju jego charakteru i zmiany poglądów.

Motyw Polski i patriotyzmu

W powieści pojawia się także motyw odradzającej się Polski oraz patriotyzmu. Jego krzewicielem jest Seweryn Baryka, mimo iż spędził większość swojego życia w Baku. Uczy on swojego syna miłości do Polski (który nigdy jej nie widział) i wpaja mu patriotyczną postawę. Opowiada on również Cezaremu o szklanych domach, które w Polsce postawią i kreuje przed nim wizje kraju pięknego i bogatego. Oczami Cezarego czytelnik widzi następnie kraj dopiero się rodzący, szukający swojego sposobu na państwowość i dźwigający się z ruin wojny i ponad stu lat zaborów. 

Motyw dworku szlacheckiego

W “Przedwiośniu” pojawia się także motyw dworku szlacheckiego. Nawłoć wzorowana jest na Soplicowie, jednak w przeciwieństwie do Mickiewicza Żeromski ukazuje idylliczne życie jego mieszkańców na tle nieszczęścia pracujących w majątku parobków i komorników. Szczęśliwe życie szlacheckie budowane jest na wyzysku i biedzie innych grup społecznych. Gdy jedni cierpią, życie drugich wypełnione jest nieustającymi rozrywkami. 

Dodaj komentarz