Symbolizm to nurt, który zrywał z zasadą realizmu w literaturze. Niezwykle ważne były w nim melodyjność i rytmiczność wiersza. Symbolizm nie miał przedstawiać zmysłowego świata, a to, co ponadzmysłowe czy podświadome.
Charakterystyka symbolizmu
Symbolizm zrywał z zasadą realizmu w literaturze. Kierunek ten rozwijał się w drugiej połowie XIX wieku. Korzenie symbolizmu wywodzą się z Francji oraz Belgii.
Określenie symbolizm ukazało się w tytule manifestu programowego pewnych poetów w paryskiej gazecie „Le Figaro”. Symbolizm zrywać miał z tradycją romantyczną.
W symbolizmie ważne były melodia i rytm wiersza, które miały odwzorowywać zjawiska rzeczywistości.
Tematyka utworów symbolistów nie tyle miała odnosić się do świata zmysłowego, co raczej do tego, ponadzmysłowe, podświadome. Ten świat kodowany być musiał za pomocą symboli.
W symbolizmie niezwykle ważny jest nastrój wiersza – można powiedzieć, że jest on bardziej istotny, niż sama treść.
Tematyka utworów symbolistów odnosiła się bardzo często do świata przyrodniczego, pozamiejskiego. Świat taki obfitował w przeróżne tajemnice, zagadki i nieprawdopodobieństwa.
Główni przedstawiciele symbolizmu
Mallarmé
Stéphane Mallarmé (1842-1898) to francuski poeta, jeden z najbardziej znanych przedstawicieli symbolizmu. Przyglądał się on światu z perspektywy immanentnej nicości.
Wiersz „Zjawa” utrzymany jest w klimacie onirycznym. Przedstawia on scenę, w której podmiot liryczny spotyka tytułową zjawę, która uruchamia w nim potok wspomnień. Wiersz mocno oddziałuje na czytelnika samym brzmieniem, melodyjnością.
Poemat Mallarmé „Popołudnie fauna” traktuje o wspomnieniach i wizjach tytułowego bohatera. Poemat zdaje się być przepełniony dźwiękami i kolorami, a nawet zapachami. A wszystko to w świetle popołudniowego słońca. Utwór stanowi piękną kompozycję, która może wprawić czytelnika w rozmarzenie. Fabuła poematu jest rozbudowana; oprócz fauna ważnymi postaciami są w nim nimfy.
Leśmian
Bolesław Leśmian (1877-1937) – polski poeta pochodzenia żydowskiego, prozaik, przedstawiciel dwudziestolecia międzywojennego. Jego prawdziwe nazwisko brzmiało Lesman. Leśmian inspirował się silnie takimi nurtami filozoficznymi jak egzystencjalizm czy bergsonizm. Był twórcą ballad, erotyków oraz baśni. Od jego nazwiska pochodzi słowo „leśmianizmy” – czyli neologizmy, które tworzył poeta.
Jednym z bardziej rozpoznawalnych utworów Leśmiana jest „Dziewczyna„. Rozpoczyna się on znaną strofą: „Dwunastu braci, wierząc w sny, zbadało mur od marzeń strony, / A poza murem płakał głos, dziewczęcy głos zaprzepaszczony.”. Bracia wierzą w istnienie tytułowej dziewczyny i pragną za wszelką cenę do niej dotrzeć. Wykonują ciężką pracę, by zrealizować swój cel. Mur oddzielający braci od dziewczyny w końcu runął, lecz nie było za nim nikogo – dziewczyna okazała się snem, majakiem. Trudy braci były jednak „godnie spełnione” – to znaczy, że wysiłek sam w sobie odczytywać można jako cenny, znaczący. Pobrzmiewają tu wyraźne echa egzystencjalizmu. Ballada „Dziewczyna” ma oddziaływać na czytelnika samym rytmem i klimatem wiersza. Odczytać można ją jako studium czyjejś psychiki – kogoś, kto dąży za wszelką cenę do nierealnego celu. Stąd utwór ten bez wątpienia uznać można za należący do nurtu symbolizmu.
Inna znana ballada Leśmiana to „Jadwiga”. „Niekochana Jadwiga” czuje się na tyle samotna, że daje się posiąść czerwiowi – znaczy to tyle, co oddanie się śmierci. W wierszu padają podstawowe egzystencjalne pytania odnośnie istnienia Boga. Na pustkę, bezwzględną nicość, brak Boga „biały szkielet Jadwiżyn” reaguje śmiechem. Ten utwór znów czytać można jako studium psychiki. Interpretować go można przez pryzmat Freudowskiej teorii podświadomości.
Staff
Leopold Staff (1878-1957) to polski poeta, a także dramaturg i tłumacz. Muzyczność i rytmiczność wierszy były dla Staffa bardzo ważne.
Za utwór należący do symbolizmu bez wątpienia uznać można „Deszcz jesienny„. Wiersz ten jest niebywale rytmiczny, wprowadza dzięki temu czytelnika w swoistą transowość. Powtarza się w nim nieustannie strofa, zaczynająca się od wersu: „To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny”. Można powiedzieć, że stan pogodowy jest tu wyrazicielem stanu duchowego podmiotu lirycznego. Wiersz ma bardzo charakterystyczny, posępny klimat, który na długo pozostaje w pamięci.
Kasprowicz
Jan Kasprowicz (1860-1926) – to polski poeta, a także krytyk literacki, dramaturg i tłumacz. Jest przedstawicielem Młodej Polski i bardzo popularnym reprezentantem symbolizmu w Polsce.
Najpopularniejszym jego tomikiem jest zbiór „Krzak dzikiej róży…„. Można w nim znaleźć sporo opisów krajobrazów górskich, a także refleksję na temat ogólnej kondycji człowieka. W utworze „Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach” żywy krzak róży skontrastowany został z pleśniejącą limbą, co daje piękny obraz relacji między życiem a śmiercią. W wierszu występuje pewna tajemniczość, pewne „Lęki! wzdychania! rozżalenia, / Przenikające nieświadomy / Bezmiar powietrza!…”.
Podsumowanie
Symbolizm to przepiękny nurt, obfitujący w wiele baśniowych, malowniczych, sensualnych utworów. W symbolizmie znaleźć można liczne refleksje filozoficzne, które ubogacają dzieła.