Tyle o sobie wiemy, ile nas sprawdzono – pisała polska noblistka, Wisława Szymborska. Cytat ten oznacza, że człowiek nigdy do końca nie wie, jak zareaguje w danej sytuacji, dopóki się sam w niej nie znajdzie. Dotyczy to zwłaszcza trudnych, przerażających sytuacji zwanych jako graniczne i często będących testem dla człowieczeństwa wielu osób. Postawy człowieka w sytuacji ekstremalnej są zróżnicowane i ciężko jest je przewidzieć, nawet jeśli komuś zdaje się, że zna się doskonale. Przykłady tego znaleźć można w wielu dziełach literackich, zwłaszcza tych, które dotyczą trudnego okresu II wojny światowej. Przykłady ludzkich postaw w ekstremalnych sytuacjach znaleźć więc można między innymi w powieści „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, w dziele „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall oraz w „Medalionach” Zofii Nałkowskiej.
Powieść „Inny świat” oparta jest na przeżyciach autora w czasie pobytu w sowieckim łagrze. Ludzie żyli tam w strasznych warunkach, brakowało im jedzenia, byli wyniszczani przez pracę i nieustannie wisiała nad nimi groźba śmierci. W związku z tym ich postawą była chęć przeżycia, która często łączyła się z koniecznością odrzucenia dawnych wartości moralnych, jakie znali w czasach pokoju. Donoszono więc na siebie, zabijano, dokonywano kradzieży, a kobiety oddawały się za kawałek chleba. W tej ekstremalnej sytuacji ludzie reagowali więc próbą zaspokojenia najprostszych potrzeb za wszelką cenę. Kodeksy etyczne czy moralność w obliczu zagrożenia życia straciły dla nich wszelkie znaczenie. Gotowi byli na wiele niedopuszczalnych czynów, jeśli to miało uratować ich istnienie. Stąd nazwa powieści – „Inny świat” – sugerująca, że w łagrach rzeczywistość się zmieniała.
Hanna Krall w tekście „Zdążyć przed Panem Bogiem” ukazuje historię powstania w getcie warszawskim opartą o wspomnienia Marka Edelmana. Bohaterowie jego opowieści także zostali postawieni w sytuacji ekstremalnej głodu, nędzy i masowej eksterminacji całego narodu. Nie poddali się oni jednak i nie pozwolili na to, by rządził nimi strach czy okrucieństwo. Postanowili walczyć chociażby o to, by umrzeć na własnych zasadach. Marek Edelman wspomina także wiele bohaterskich czynów, takich jak na przykład oddanie cyjanku przez lekarkę obcym dzieciom. Uchroniła je w ten sposób przed o wiele gorszą śmiercią i poświęciła dla nich swój lek, zamiast oddać go własnym bliskim, co było niezwykłym, pełnym poświęcenia czynem. Okazuje się więc, że w sytuacjach ekstremalnych ludzie potrafią być także odważni i szlachetni, pełni miłosierdzia dla swoich rodaków.
O czasach II wojny światowej i o obozach koncentracyjnych opowiadają „Medaliony” Zofii Nałkowskiej. Autorka przedstawia niesamowite i przejmujące okrucieństwa, jakich dopuszczali się hitlerowcy oraz reakcje ich ofiar. Nałkowska pokazuje, że strach, głód i groźba śmierci mogą doprowadzić każdego do ekstremalnych reakcji i prób przeżycia, a nawet do kanibalizmu. Przebywanie w takich warunkach powodowało też, że ludzie tracili wręcz zdrowe zmysły. Sytuacje ekstremalne mogą więc powodować, że ludzkie życie załamuje się i nie da się po nich wrócić do normalności.
Sytuacje ekstremalne są więc sprawdzianem dla ludzkości i postawy, które wówczas się wyzwalają w danej osobie, mogą być różnorodne. Niektórzy uginają się pod ciężarem takiego doświadczenia i próbują tylko je przeżyć, inni z kolei znajdują w sobie nierozpoznane wcześniej pokłady odwagi i szlachetności.