Podmiot liryczny to osoba mówiąca w utworze poetyckim, która wyraża swoje uczucia, myśli, przeżycia lub poglądy. Podmiot liryczny nie jest tożsamy z autorem utworu, chociaż może się z nim pokrywać. Podmiot liryczny można rozpoznać po formie gramatycznej wypowiedzi (osobie i liczbie) oraz po środkach stylistycznych użytych przez poetę.
Podmiot liryczny – rodzaje
Podmiot liryczny można podzielić na kilka rodzajów w zależności od różnych kryteriów. Oto najważniejsze z nich:
- Podmiot liryczny indywidualny – wyraża uczucia jednostki. Taki typ poezji to liryka osobista. Przykładem może być fragment wiersza Juliusza Słowackiego:
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.
- Podmiot liryczny zbiorowy – wyraża uczucia grupy ludzi lub całego narodu. Taki typ poezji to liryka zbiorowa lub patriotyczna. Przykładem może być fragment pieśni Adama Mickiewicza:
Boże, coś Polskę przez tak liczne wieki
Otaczał blaskiem potęgi i chwały,
A gdy despotyzm i zdrada ją złamie,
Nad Wisłą Ojczyznę Twą jeszcze ocali.
- Podmiot liryczny maskowy – przyjmuje rolę innej osoby lub istoty niż sam autor. Taki typ poezji to liryka maskowa lub dramatyczna. Przykładem może być fragment monologu Hamleta Williama Szekspira:
Być albo nie być — oto jest pytanie.
Czy szlachetniej dla ducha znosić
Uderzenia losu i strzały obcesowe
Fortuny czy też stawić czoła morzu niedoli
I skończyć je raz na zawsze?
- Podmiot liryczny bezosobowy – nie określa swojej tożsamości ani nie wyraża swoich uczuć. Taki typ poezji to liryka bezosobowa lub opisowa. Przykładem może być fragment wiersza Leopolda Staffa:
Jeszcze się tli w zachodzie
Ostatni blask dnia;
Jeszcze się ziemia złoci
I zieleni mgłą.
Podmiot liryczny – przykłady
Oto kilka przykładów podmiotu lirycznego w różnych utworach poetyckich:
- W sonecie “Do trupa” Jana Kochanowskiego podmiotem lirycznym jest ojciec żegnający swoje zmarłe dziecko. Podmiot ten jest indywidualny i osobisty.
Już nad grobem twoim nie będę płakał więcej,
Synaczku mój umiły; bo tyś mię pocieszył,
Żeś mi się tak prędko do nieba- W wierszu “Do matki Polki” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego podmiotem lirycznym jest syn żołnierz piszący list do swojej matki. Podmiot ten jest indywidualny i zbiorowy, ponieważ reprezentuje także losy innych walczących.
List do matki z pola walki
Piszę do ciebie — nie wiem czy zdążę,
Nie wiem czy list ten dotrze do rąk twoich.
Piszę — bo może to ostatnie słowa,
Ostatni ślad mego istnienia.
- W wierszu “Kruk” Edgara Allana Poego podmiotem lirycznym jest mężczyzna opłakujący swoją ukochaną Lenore. Podmiot ten jest indywidualny i maskowy, ponieważ Poe nie pisze o sobie, lecz o fikcyjnym bohaterze.
W północnej ciszy zimnej i ponurej
Siedziałem sam nad książką pełną dziwów,
Gdy senność zwyciężała me znużenie
I przenikała w głębię mego wzroku.
- W wierszu “Zima miejska” Bolesława Leśmiana podmiotem lirycznym jest obserwator opisujący zimowy krajobraz miasta. Podmiot ten jest bezosobowy i opisowy, ponieważ nie ujawnia swojej tożsamości ani nie wyraża swoich uczuć.
Śnieg pada i pada. Zasypuje dachy
I ulice. Zasypuje parki i place.
Śnieg pada i pada. Zasypuje twarze
I oczy. Zasypuje myśli i słowa.
- W wierszu “Do losu” Cypriana Kamila Norwida podmiotem lirycznym jest poeta skarżący się na swój los. Podmiot ten jest indywidualny i osobisty.
Czy to prawda, że mnie nie kochasz,
Żeś mię rzucił na pastwę ludzi,
Żeś mię zszargał i zdeptał w proch,
Żeś mię zabił i odrzucił?
- W wierszu “Rota” Marii Konopnickiej podmiotem lirycznym jest naród polski ślubujący wierność ojczyźnie. Podmiot ten jest zbiorowy i patriotyczny.
Nie rzucim ziemi skąd nasz ród!
Nie damy pogrześć mowy!
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy.