Jedną z najbardziej znanych powieści dotyczących okresu II wojny światowej jest dzieło Aleksandra Kamińskiego zatytułowane “Kamienie na szaniec”. Po raz pierwszy ukazało się ono w roku 1943 i powstało na podstawie opisu prawdziwych wydarzeń, jakie spotkały Jana Bytnara, Tadeusza Zawadzkiego oraz Aleksego Dawidowskiego – Rudego, Zośki i Alka. Do stworzenia utworu posłużyła relacja spisana przez Zośkę w czasie Wielkanocy w roku 1943. Było to już po akcji pod Arsenałem, w wyniku której zmarli Rudy oraz Alek. Książka opowiada faktyczną historię młodych ludzi, którzy walczyli w czasie II wojny światowej przeciwko okupantowi niemieckiemu. Tytuł książki to nawiązanie do wiersza autorstwa Juliusza Słowackiego.
Kamienie na szaniec – streszczenie krótkie
Powieść oparta jest o prawdziwe wydarzenia. Rudy, Alek i Zośka byli młodymi ludźmi, którzy zdali maturę na krótko przed wybuchem II wojny światowej. Należeli oni do drużyny Buków i po zaliczonych egzaminach wyjechali z Warszawy na ostatnią wyprawę. Nikt nie spodziewał się, że wojna faktycznie wybuchnie, jednak stało się to we wrześniu 1939 roku. Musieli oni wówczas opuścić Warszawę, ale postanowili też walczyć z okupantem. Zajmowali się więc kolportowaniem zakazanej prasy, poszukiwali pracy i udzielali korepetycji. Przenosili także grypsy w więziennych komórkach.
Z czasem bohaterowie zaczęli się podejmować coraz bardziej wymagających akcji i zadań, a to w ramach działania Małego Sabotażu. Zajmowali się zrywaniem flag niemieckich i zawieszaniem polskich, namawiali innych do bojkotowania kin, wybijali szyby zakładów, w których obsługiwano żołnierzy niemieckich. Alek podjął się także usunięcia tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika. Chłopcy ryzykowali przy tym aresztowaniem lub utratą życia. Rudy zabił też raz oficera SS. Został później aresztowany przez gestapo, które go przesłuchiwało i aresztowało.
Przyjaciele Rudego postanowili go uratować i odbić z rąk gestapo. Zaplanowali więc akcję, którą raz musieli odwołać. Potem przeprowadzili skutecznie akcję pod Arsenałem, w trakcie której uratowali Rudego i innych więźniów. Niestety w wyniku tego zmarł Alek, a Rudy był tak skatowany, że również umarł. Bardzo przybiło to Zośkę. Wyjechał on na wieś i spisał swoje wspomnienia dotyczące akcji i zmarłych przyjaciół. Potem Zośka zaczął brać udział w różnego rodzaju akcjach, między innymi pod Celestynowem i Czarnocinem. Został też aresztowany i wypuszczony na wolność. Zmarł potem w trakcie ataku na strażnicę.
Kamienie na szaniec – streszczenie szczegółowe
Beztroska młodość i wybuch wojny
Aleksander Kamiński opisuje doświadczenia młodych chłopców należących do pokolenia, którzy wchodzili w dorosłość w roku, w którym wybuchła w Europie II wojna światowa. Rudy, Alek i Zośka w roku 1939 zdali matury i planowali swoją dalszą przyszłość po szkole średniej. Należeli do harcerskiej drużyny Buków i po egzaminach wyjechali na wycieczkę w Beskid Śląski. We wrześniu zaczęła się wojna, a nauczyciel, Zeus, zabrał ze sobą wszystkich chłopców w wieku przedpoborowym, by nie dostali się oni w ręce wroga. Po jakimś czasie zarządzono powrót chłopców do Warszawy, a po drodze dowiedzieli się, że stolica skapitulowała. W mieście, do którego wrócili, rządziło już gestapo.
Działalność Rudego, Alka i Zośki
Chłopcy nie mieli zamiaru siedzieć bezczynnie w czasie, kiedy okupanci niszczyli i grabili ich kraj. Spotykało ich jednak wiele trudności, na przykład aresztowanie ojca Alka, który później został rozstrzelany. Wcześniej Alek postanowił, że do czasu uwolnienia ojca nie będzie jadł cukru i słodyczy. Bohaterowie w tym okresie zajmowali się roznoszeniem nielegalnej prasy, propagandą uliczną oraz innymi akcjami wymierzonymi w Niemców. Niestety prywatnie borykali się także z problemami finansowymi, szukali więc jakiejkolwiek dorywczej pracy. Zawiązywało się też między nimi coraz więcej znajomości i przyjaźni. Roznosili również grypsy więzienne i skupili się na dalszej edukacji, w postaci uczestnictwa w tajnych kompletach.
Następnie chłopcy związali się z Małym Sabotażem i w związku z tym organizowali między innymi akcje w kinach, w których bywali ludzie powiązani z Niemcami. Miało to zniechęcić ich rodaków do brania udziału w seansach. Rozbili także wystawy zakładów fotograficznych, które prezentowały zdjęcia niemieckich żołnierzy. Na murach wypisywali patriotyczne hasła, zrywali niemieckie flagi i wieszali polskie. Alek odważył się nawet ściągnąć tablicę niemiecką zawieszoną na pomniku Kopernika. Chłopcy wysadzili też tory kolejowe pod przejeżdżającym niemieckim transportem.
Aresztowanie Rudego i plany odbicia go
Sytuacja robiła się coraz trudniejsza, Alek został schwytany w łapance i zdołał uciec, a Rudy zabił esesmana i raniono go w udo. Aresztowano jednego z towarzyszy Bytnara, z którego wyciągnięto pewne informacje. Potem Rudy i jego ojciec zostali aresztowani przewiezieni na Pawiak. Tam był przesłuchiwany i brutalnie torturowany przez gestapowców. Skonfrontowano go też z wcześniej zatrzymanym towarzyszem, Heńkiem. Przyjaciele rozpaczali, ale postanowili, że za wszelką cenę odbiją chłopaka. Ich pierwsza akcja została jednak odwołana. Uczestnicy zostali odwołani ze swoich stanowisk tuż przed momentem jej rozpoczęcia.
Akcja pod Arsenałem
Alek i Zośka zorganizowali jednak drugą akcję, znaną jako akcja pod Arsenałem. W jej wyniku odbito Rudego i innych więźniów z rąk gestapowców. Zrobiono to, gdy chłopaka przewożono z Szucha na Pawiak. W trakcie działań doszło do strzelaniny między uczestnikami akcji a Niemcami. Niestety przez to został postrzelony Alek. Szofer samochodu próbował też umknąć z więźniami, widząc, że coś się dzieje. Rudego udało się jednak odbić i został on zabrany przez Zośkę. Był w bardzo ciężkim stanie, całe jego ciało pokrywały rany i sińce.
Śmierć przyjaciół
Obrażenia Alka i Rudego okazały się być tak ciężkie, że żadnego z nich nie udało się uratować. Alkowi nie pomogła nawet przeprowadzona przez lekarzy operacja. Rudy z kolei wcześniej poprosił o wyrecytowanie dla niego dzieła Juliusza Słowackiego zatytułowanego “Testament mój”. Zmarli oni tego samego dnia, a po tych wydarzeniach wydano rozkaz zabicia dwóch gestapowców w ramach zemsty. Zośka bardzo ciężko przeżywał śmierć swoich przyjaciół. W tym czasie Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Warszawie. Zośka został wysłany na wieś, gdzie spisał swoje wspomnienia dotyczące akcji pod Arsenałem i innych działań. Po śmierci przyjaciół uczestniczył jeszcze w innych akcjach, a nawet przewodził samodzielnie w czasie niektórych z nich. Między innymi odbił więźniów z pociągu wiozącego ich z Majdanku do Oświęcimia. Niestety Zośka także zginął, został zabity w czasie zwycięskiego ataku na niemiecki posterunek.