Bajdary to dziesiąty w kolejności sonet w zbiorze Sonety Krymskie, który został zainspirowany podróżą Mickiewicza po półwyspie Krymskim.
Bajdary – wstęp do analizy i interpretacji
Bajdary to sonet napisany na podstawie zwiedzania doliny Bajdarskiej przez autora – jest to miejsce, przez które najczęściej wjeżdża się na południowy brzeg Krymu. Według niektórych klasyfikacji jest to pierwszy sonet opisujący zwiedzanie dolin krymskich. Pozostałymi trzema są następujące po Bajdarach wiersze: Ałuszta w dzień, Ałuszta w nocy i Czatyrdah.
Z kontekstu biograficznego wiemy, że podczas swojej podróży po półwyspie Krymskim, Adam Mickiewicz przebywał na wygnaniu. Była to kara nałożona na niego w procesie filomatów i filaretów – poeta już nigdy nie mógł wrócić do Polski, toteż w sonetach szczególnie widoczna jest jego tęsknota za ojczyzną, żal po jej utracie, alienacja czy poczucie osamotnienia na obcej ziemi. Na podstawie powyższych informacji możemy zatem utożsamiać podmiot liryczny z autorem dzieła.
Bajdary – analiza utworu i środki stylistyczne
Bajdary to sonet – utwór liryczny o określonej budowie i kompozycji. Całość jest czternastowersowa, podzielona na dwie, czterowersowe zwrotki oraz dwa trójwiersze. Każdy z tych elementów powinien zawierać, zgodnie z przyjętymi zasadami, konkretne elementy i pełnić określoną rolę. Dwie strofy mają za zadanie wprowadzić odbiorcę w sytuację liryczną przedstawioną w wierszu i nadać odpowiedniego klimatu całości. Powinny także wzmocnić końcową pointę, konkluzję końcową do całości utworu, która znajduje się w ostatnich dwóch trójwierszach.
Ze względu na określoną budowę, układ rymów w sonecie jest dość znamienny. W pierwszych dwóch strofach układ abba i abba tworzy rymy okalające. W dwóch ostatnich trójwierszach schemat cdc i dcd tworzy rymy krzyżowe. Dzięki takiej budowie kompozycja utworu nie jest możliwa do rozdzielenia czy zaburzenia i tworzy harmoniczną całość. Sonet napisany jest charakterystycznym trzynastozgłoskowcem.
Warto zwrócić uwagę na środki stylistyczne zastosowane w sonecie. Liczne metafory mają za zadanie jak najlepiej przybliżyć czytelnikowi sytuację liryczną i oddać właściwe emocje i uczucia podmiotu lirycznego. Budują także klimat wiersza. Wprowadzenie wyrazów oznaczających ruch, takich jak płyną, giną, skaczę, pęka, pomaga w dynamizacji wiersza, wprawia dzieło w „ruch”. Jednocześnie jest to także próba jak najlepszego oddania sytuacji lirycznej.
Ważne są także epitety, które mają określać cechy widzianego krajobrazu oraz pomagają w dokładniejszym przedstawieniu sytuacji lirycznej. Wyjątkowo poeta nie wprowadził nagromadzenia orientalizmów, co może świadczyć o tęsknocie i chęci powrotu do polskiej tożsamości, która częściowo mogła zostać zatracona w czasie zwiedzania Bakczysaraju.
Bajdary – interpretacja wiersza
Pierwsza strofa opisuje jazdę na pędzącym koniu. Jeźdźcem jest podmiot liryczny, który popędza rumaka. Chce wpaść w wir obrazów, pragnie się nimi odurzyć. Podmiot liryczny porównuje je tutaj do fal morza – szybkich, niestałych, ciągle zmieniających się. Druga strofa to moment nadejścia nocy, mroku – jeździec zaczyna widzieć cienie dolin, głazów. Obraz ten jest jak odbicie w spękanym zwierciadle. Noc to symbol zła, czas niepokoju. Nadchodzi ona w momencie, kiedy rumak zwalnia, nie chce słuchać popędzania jeźdźca, w związku z czym chaos i odurzenie znikają. Nadejście nocy możemy interpretować jako powrót do traumatycznej przeszłości sprawiającej ból, która niesie ze sobą smutek i rozpacz.
Pierwszy trójwiersz to porównanie ziemi i podmiotu lirycznego – natura śpi, co kontrastuje z bezsennością jeźdźca, uwydatnia jego poczucie wyobcowania w świecie. Podmiot liryczny skacze w morze – w wielką, groźną falę na wzburzonym morzu. Kontynuacją tego skoku jest drugi trójwiersz – w nim jeździec zanurza się całkowicie, otacza go chaos. Ma on nadzieję, że jego myśli zostaną zatracone w ogólnym nieporządku, a on sam zapomni o traumatycznych chwilach i bólu, jaki mu towarzyszy – tylko wtedy bowiem znajdzie ukojenie.
Powyższy obraz można zestawić i porównać z końcową konkluzją sonetu Cisza Morska – w obu przypadkach podmiot liryczny chciałby zagłuszyć nurtujące go myśli i bolesne wspomnienia poprzez oddanie się w wir wydarzeń, chaosu. Kiedy panuje pozorny spokój, wnętrze podróżnika przeżywa katusze. Ból, tęsknota, żal – to właśnie te emocje towarzyszą mu, kiedy jest spokojny.
W sonecie warto zwrócić uwagę na motyw natury – niebezpiecznej i nieprzyjemnej. Koń nie chce słuchać jeźdźca, morze jest wzburzone, groźne, a co za tym idzie pełne chaosu. Nadchodząca noc przywodzi na myśl zło, a cienie dolin i skał w wyobraźni podmiotu lirycznego mogą stanowić niebezpieczeństwo. W całym zbiorze Sonety Krymskie warto zwrócić uwagę na motyw homo viator – podróżnika, wędrowca, który nie ma stałego miejsca w świecie, a jego dola zależy od uwarunkowań zewnętrznych. Podmiot liryczny jest także bohaterem romantycznym – jest wyalienowany, dostrzega więcej, niż inni, pospolici według niego, ludzie. Jego wrażliwość jest jednocześnie powodem jego cierpienia.