Bolesław Leśmian to czołowy przedstawiciel literackiej epoki dwudziestolecia międzywojennego, poeta, prozaik, a ponadto krytyk muzyczny. Często uznawany jest za najoryginalniejszą i najbardziej skrajną indywidualność literacką XX wieku. Jego geniusz doceniony został jednak dopiero po śmierci poety. Bolesław Leśmian jest twórcą wielu nowatorskich idei w nurcie literackim. Stworzył nowy typ ballady, a charakterystyczne dla jego poezji neologizmy, od jego nazwiska otrzymały nazwę leśmianizmów. Utwór „Dziewczyna” to ballada, która pochodzi z tomu „Napój ciernisty” wydanego w roku 1936.
Dziewczyna – analiza stylistyczna utworu Leśmiana
Wiersz „Dziewczyna” Bolesława Leśmiana jest balladą, która zbudowana jest dwudziestu dwuwersowych strof. Spośród wersów charakterystycznie wybija się refren – „O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze!” – / Tak, waląc w mur, dwunasty cień do jedenastu innych rzecze”.
Utwór charakteryzuje się także regularnym stosunkiem sylab w wersach, a także niezwykłą rytmicznością, którą zapewniają rymy parzyste.
Podmiot liryczny wypowiadający się w wierszu nie ujawnia swojej tożsamości, sprawia to, że mamy do czynienia z liryką pośrednią.
Wiersz przepełniony jest licznymi środkami stylistycznymi, w tym takimi, które charakterystyczne są dla twórczości Bolesława Leśmiana. Utwór wypełniony jest epitetami, które uplastyczniają opis prowadzony przez podmiot liryczny („dziewczęcy głos zaprzepaszczony”, „daremny ramion sprzęg i usił”, „Niedobry świat”, „spełnionych godnie trudów”, „Potężne młoty”. Dynamiki i niezwykłej emocjonalności utworowi dodaje zastosowanie wykrzyknień: „I była próżnia w całym niebie!”, „O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze!”, „Huczały w mrok, huczały w blask i ociekały ludzkim potem!”.
W balladzie pojawiają się także utwory charakterystyczne dla twórczości Leśmiana – leśmianizmy („sprzęg ramion”, „usił”, „strwon”). Poeta stosował taki zabieg, w celu spotęgowania napięcia. Słowa te użyte jako rzeczowniki oddają idealnie mistyczny krajobraz otaczających bohaterów ballady, który skrzętnie budowany jest przez Leśmiana. Emocjonalne podejście podmiotu lirycznego do wydarzeń, które mają miejsce w utworze podkreślone jest również licznymi pytaniami retorycznymi – „A ty z tej próżni czemu drwisz, kiedy ta próżnia nie drwi z ciebie?”, „Takiż to świat! Niedobry świat! Czemuż innego nie ma świata?”
Dziewczyna – interpretacja utworu
Ballada „Dziewczyna” Leśmiana opowiada historię dwunastu braci, którzy omamieni kobiecym głosem dochodzącym do nich zza muru, postanawiają go rozburzyć. Mur stanowi w utworze podział między dwoma przestrzeniami. Kierowała nimi przede wszystkim ciekawość, chcieli zobaczyć co czeka ich po drugiej stronie. Drugim powodem była chęć spełnienia marzeń – „wierząc w sny, zbadało mur od marzeń strony,”.
Sam mur oraz usilne próby jego rozbicia, interpretowane mogą być również, jako ciągły i monotonny trud dnia codziennego, a po jego drugiej stronie – śmierć. „Dziewczyna” wołająca do braci z drugiej strony muru, prosiła o pomoc. Bracia więc złapali młoty i ruszyli z odsieczą. Wykańczająca praca fizyczna doprowadziła do śmierci, która dotyczyła jednak tylko ich fizycznego ciała. Duchy braci nie zrezygnowały z postanowienia swoich fizycznych poprzedników, i w postaci cieni kontynuowali pracę braci.
Zadanie, jakim było skruszenie muru, doprowadziło jednak do końca również duchy braci. Za sprawą tego wydarzenia, przenieśli się oni do innego wymiaru, innej krainy, gdzie praca była nadal sumiennie wykonywana. Wreszcie gdy mur runął, bracia nie dostrzeli żadnej dziewczyny po drugiej stronie. Głos, który wołał o pomoc nadal był słyszalny, jednak na horyzoncie nie pojawiła się żadna istota, do której mógłby on należeć. Na braci czekała jedynie pustka.
Utwór posiada wyraźne echa filozofii Bolesława Leśmiana. Bracia przedstawieni poprzez opowieść podmiotu lirycznego, stanowią symbol człowieka, który skazany jest na trud życia codziennego. W swojej nowatorskiej opowieści Leśmian porusza także tematykę życia pozaziemskiego, co przedstawione jest poprzez sylwetki dwunastu braci, którzy przechodzą przez kilka etapów istnienia – od fizycznego, po czysto metafizyczny, pozaziemski.
Wiersz „Dziewczyna” jest więc symbolicznym przedstawieniem ludzkiego losu. Człowiek wrzucony w spiralę losu, istnieje na świecie wykonując czynności, do których motywowany jest odgórnie. Całe życie ludzkie niejednokrotnie podporządkowany jest ogólnej pracy – niekoniecznie tak fizycznie ciężkiej jak ta, przedstawiona przez Leśmiana – jednak równie żmudnej. Człowiek bezwiednie oddaje się pędowi życia, dążąc do momentu śmierci. Gdzie zgodnie z wierzeniami może czekać na nas istota – osoba, do której dążyli dzielnie bracia. Na nich czekała jednak jedynie pustka, a jedyną zmianą była zmiana wymiaru oraz forma ich egzystencji – od tej czysto fizycznej, po metafizyczną, pozbawioną ciała i formy. Według przesłania Leśmiana człowiek wciąż wędruje, a jego życie nie kończy się „za murem”.