„Który skrzywdziłeś” to niewątpliwie najpopularniejszy wiersz zbioru „Światło dzienne” Czesława Miłosza. Tomik ten ukazał się w 1953 roku i stanowi zbiór utworów, w których autor rozważa istnienie zasad moralnych, etyki w świecie wojennym i powojennym, a także porusza tematy polityczno-społeczne. Wiersz „Który skrzywdziłeś” jest jednak wyjątkowy, ponieważ poza potępieniem systemu totalitarnego i despotyzmu politycznego, ukazuje rolę poety i jego misję w świecie.
Który skrzywdziłeś – budowa wiersza i środki stylistyczne
Utwór „Który skrzywdziłeś” składa się z czterech strof o różnej długości. Dwie pierwsze mają po cztery wersy, trzecia trzy a ostatnia zaledwie dwa. Pojawiają się w nim rymy, ale o zmiennym układzie. W dwóch pierwszych strofach są to rymy okalające (abba), w trzeciej i czwartej strofie występuje inna struktura rymów (abb ba).
Wiersz jest przykładem liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do tego „który skrzywdził” – polityka, tyrana lub despotycznego przywódcy. Nie zdradza jednak swojej obecności, zatem jest to także przykład liryki pośredniej.
W utworze pojawia się kilka środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „gromadę błaznów”, „złote medale”, metafory, np.: „Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta”, przytoczony cytat jest również przykładem wyliczenia. Na intonację utworu wpływają liczne przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do kolejnego wersu.
Który skrzywdziłeś – interpretacja utworu
Odwrócenie poezji dworskiej
Poezja dworska charakteryzuje się wywyższaniem i pochwałą wobec rządzącego. Dzięki temu monarcha często był jednocześnie patronem poetów i artystów, którzy mieli stawiać go w jak najlepszym świetle i opisywać w sposób godny władcy.
W utworze Czesława Miłosza również wykorzystana została konwencja dworska i patetyczna, uroczysta budowa, jednak słowa użyte w treści nie pochwalają władcy/polityka, a wytykają jego błędy. W ironiczny sposób pokazano zależność losu artystów od osób zajmujących wysokie stanowiska, kiedy to właśnie poeci powinni być piewcami prawdy, wolności i obiektywizmu.
Podmiot liryczny zwraca się do „tego który skrzywdził”, zarzucając mu wyśmiewanie się z ludzkiej krzywdy, w otoczeniu popleczników, którzy przypominają raczej błaznów niż mądrych doradców. Poddani sztucznie chwalą swego Pana, oddając mu pokłony. Robią to jednak nie z sympatii, a chęci przetrwania.
Rola poety
Poeta przedstawiony w utworze, powinien być pamiętliwym, szczerym do bólu i obiektywnym głosem narodu. Powinien pisać wprost o tym co go trapi, boli, przeraża. To jego słowa zostają przekazywane potomnym, jego wiersze trafiają do rąk szerszej publiki. Zatem to poezji powinien bać się każdy tyran i despota.
Dzięki utworom historia nie zapomni o krzywdach ludzkich. Choćby wszyscy świadkowie okrutnych zbrodni i niegodziwych czynów zmarli – to tomy poezji staną się niepodważalną kroniką, są nieśmiertelne. Słowo pisane tworzy historię, to ono kreuje wizję przeszłości w głowach przyszłych pokoleń. Według podmiotu lirycznego lżejszym losem byłoby samobójstwo, które symbolizują sznur i zgięta gałąź, niż wieczna hańba zapisana w poezji.
Rola poety jest tu jasno określano – ma on pisać o prawdzie, o historii, o rozmowach które zmieniły bieg wydarzeń, o ludzkiej krzywdzie i tych, którzy ją spowodowali. Poeci są niczym kronikarze, który w artystyczny sposób trafiają do najwrażliwszych serc. Nie wystarczy zabić jednego poety, aby pozbyć się szczerego przekazu. Na jego miejsce przyjdą kolejni. Każda epoka ma swoich wybitnych literatów. Każda epoka ma też poetów, dzięki którym wiemy, z czym zmagali się ludzie żyjący w ich czasach
Podsumowanie
Utwór Czesława Miłosza „Który skrzywdziłeś” to ostrzeżenie i apel do tyrana. Podmiot liryczny zwraca się do niego z informacją, że poeta nie zapomni o krzywdach narodu, że literaci rozliczą go za wszystkie haniebne czyny. Lepszy byłby dla niego los samobójcy niż zapisanie się na kartach historii, jako człowiek bez serca, skrupułów i sumienia.
Autor wiersza doznał trudów wojny, okupacji, emigracji. Wie czym jest tyrania, dyktatura i strach ludzi, którzy są w stanie zrobić wszystko dla przetrwania. Poniekąd obiecuje tytułowemu krzywdzącemu spełnienie roli poety, opisanie prawdy, przekazanie historii potomnym. Przysięga, że nie zapomni i spełni swoją powinność. Możemy zatem przyjąć, że poeta wspomniany w tekście to sam Czesław Miłosz – wybitny literat, noblista, postać niezwykła.