„Który skrzywdziłeś” to niewątpliwie najpopularniejszy wiersz zbioru „Światło dzienne” Czesława Miłosza. Tomik ten ukazał się w 1953 roku i stanowi zbiór utworów, w których autor rozważa istnienie zasad moralnych, etyki w świecie wojennym i powojennym, a także porusza tematy polityczno-społeczne. Wiersz „Który skrzywdziłeś” jest jednak wyjątkowy, ponieważ poza potępieniem systemu totalitarnego i despotyzmu politycznego, ukazuje rolę poety i jego misję w świecie.
Który skrzywdziłeś – budowa wiersza i środki stylistyczne
Utwór „Który skrzywdziłeś” składa się z czterech strof o różnej długości. Dwie pierwsze mają po cztery wersy, trzecia trzy a ostatnia zaledwie dwa. Pojawiają się w nim rymy, ale o zmiennym układzie. W dwóch pierwszych strofach są to rymy okalające (abba), w trzeciej i czwartej strofie występuje inna struktura rymów (abb ba).
Wiersz jest przykładem liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do tego „który skrzywdził” – polityka, tyrana lub despotycznego przywódcy. Nie zdradza jednak swojej obecności, zatem jest to także przykład liryki pośredniej.
W utworze pojawia się kilka środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „gromadę błaznów”, „złote medale”, metafory, np.: „Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta”, przytoczony cytat jest również przykładem wyliczenia. Na intonację utworu wpływają liczne przerzutnie, czyli przeniesienie części wypowiedzi do kolejnego wersu.
Który skrzywdziłeś – interpretacja utworu
Odwrócenie poezji dworskiej
Poezja dworska charakteryzuje się wywyższaniem i pochwałą wobec rządzącego. Dzięki temu monarcha często był jednocześnie patronem poetów i artystów, którzy mieli stawiać go w jak najlepszym świetle i opisywać w sposób godny władcy.
W utworze Czesława Miłosza również wykorzystana została konwencja dworska i patetyczna, uroczysta budowa, jednak słowa użyte w treści nie pochwalają władcy/polityka, a wytykają jego błędy. W ironiczny sposób pokazano zależność losu artystów od osób zajmujących wysokie stanowiska, kiedy to właśnie poeci powinni być piewcami prawdy, wolności i obiektywizmu.
Podmiot liryczny zwraca się do „tego który skrzywdził”, zarzucając mu wyśmiewanie się z ludzkiej krzywdy, w otoczeniu popleczników, którzy przypominają raczej błaznów niż mądrych doradców. Poddani sztucznie chwalą swego Pana, oddając mu pokłony. Robią to jednak nie z sympatii, a chęci przetrwania.
Rola poety
Poeta przedstawiony w utworze, powinien być pamiętliwym, szczerym do bólu i obiektywnym głosem narodu. Powinien pisać wprost o tym co go trapi, boli, przeraża. To jego słowa zostają przekazywane potomnym, jego wiersze trafiają do rąk szerszej publiki. Zatem to poezji powinien bać się każdy tyran i despota.
Dzięki utworom historia nie zapomni o krzywdach ludzkich. Choćby wszyscy świadkowie okrutnych zbrodni i niegodziwych czynów zmarli – to tomy poezji staną się niepodważalną kroniką, są nieśmiertelne. Słowo pisane tworzy historię, to ono kreuje wizję przeszłości w głowach przyszłych pokoleń. Według podmiotu lirycznego lżejszym losem byłoby samobójstwo, które symbolizują sznur i zgięta gałąź, niż wieczna hańba zapisana w poezji.