Stanisław Barańczak to polski krytyk literacki, tłumacz i poeta przełomu XX i XXI wieku. Był Członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, kierownikiem literackim Teatru Ósmego Dnia, wieloletnim wykładowcom, w tym na Harvard University w Stanach Zjednoczonych. To również laureat wielu nagród literackich. W swych utworach porusza tematy i zjawiska społeczne. Mówił o poezji, że powinna być „Krytycyzmem„ i „Demaskatorstwem”. Nurt poezji, do którego zaliczała się twórczość Stanisława Barańczaka nazywano „Nową Falą”.
Obserwatorzy ptaków – analiza i środki stylistyczne
Utwór „Obserwatorzy ptaków” Stanisława Barańczaka składa się sześciu dziesięciowersowych strof. Jest to wiersz biały – to znaczy, że brak mu rymów.
Podmiot liryczny wypowiada się z punktu widzenia jednego z wielu turystów wędrujących po rezerwacie ptaków. Zdradza swoją obecność za pomocą czasownika „drgnąłem”. Wiemy zatem, że jest mężczyzną i wydaje się być reporterem, albo dziennikarzem.
Wiersz stanowi dość chłodny opis wydarzeń, rozważań i obserwacji. W utworze znalazło się kilka środków stylistycznych. Są wśród nich między innymi epitety, np.: „spłowiałe kapelusze”, „radosny pomruk”, „sflaczały dźwięk”, personifikacje, np.: „Wiatr, który czujnie się poderwał”, „Dróżka wychynęła z nagła z zarośli na zjeżone trawą słone bagna”. Pojawiło się również wyliczenie : „Składane siedzenia, lunety na trójnogach, lornetki polowe, kurtki z mnogością fachowych kieszonek, spłowiałe kapelusze i kamery „Sony”. Niemal cały wiersz składa się z przerzutni, czyli przeniesienia części wypowiedzi do kolejnego wersu, co wpływa na jego intonację. Emocjonalności utworu dodają pytanie retoryczne „Kim jestem?” oraz wykrzyknienia, np.: „Jestem obserwatorem ptaków!”.
Obserwatorzy ptaków – interpretacja utworu
Człowiek, jako jednostka
Z pozoru utwór wydaje się być formą reportażu z wędrówki po ptasim rezerwacie. Kiedy czytamy go ze zrozumieniem, po chwili dostrzeżemy, że mówi o poszukiwaniu siebie przez jednostkę. Człowiek zadaje sobie pytanie „Kim jestem?”. Obserwując cuda natury, niezwykłe zachowania zwierząt – staje się jednym z jej elementów. Czuje się mały i samotny pośród potęgi przyrody. Przemierza szlak, czując, że jest zdany jedynie na siebie. Spoglądamy w mapy, szukając miejsca w którym się znajdujemy. Skupiamy się na swoim położeniu, przeżyciach, obserwacjach.
Nieodzownym elementem życia człowieka jest poczucie, że jesteśmy „jednymi z wielu”, nic nieznaczącym istnieniem. Przed nami byli inni i przyjdą następni. Tę prawdę znajdziemy w cytacie: „O sto metrów dalej szła ścieżką para z dziećmi: równie pospolici jak my, też „byli tutaj” i zwiedzali”.
Człowiek, jako istota społeczna
Wędrując tak po rezerwacie, podmiot liryczny utworu dostrzega, że często patrzy w tym samym kierunku co inni ludzie. Ciekawią go i zachwycają te same okazy ptaków. Dreszcz emocji przeszywa go dokładnie tak, jak innych. Nie musi już wędrować samotnie. Jest częścią większej grupy, która odczuwa, kontempluje i odkrywa świat tak samo, jak on. Dotarło do niego, że patrząc w mapę nie powinniśmy szukać „swojego” miejsca, ale miejsca wśród ludzi, do którego należymy, w którym czujemy się dobrze i bezpiecznie.
Człowiek jest „stworzeniem stadnym”. Do pełni szczęścia potrzebujemy bliskości, wsparcia, rozmowy, fizycznego i werbalnego kontaktu. Może zamiast „ja” powinniśmy myśleć „my”. Nawet wśród obcych ludzi możemy odnaleźć bratnie dusze. Każdy z nas potrzebuje pobyć sam ze sobą. Chcemy spokoju, wyciszenia, odrobiny samotności. Na dłuższą metę każdy z nas odczuwa jednak potrzebę przynależności. Nie bez powodu człowiek łączy się w pary, zakłada rodzinę, nawiązuje przyjaźnie, zapisuje się do przeróżnych klubów, zespołów, stowarzyszeń. Jesteśmy bardzo skomplikowani – mamy poczucie bycia indywidualną jednostką, ale także częścią większej społeczności i w obu tych rolach potrafimy doskonale się odnaleźć. Wystarczy otworzyć się, obserwować, nasłuchiwać i łaknąć kontaktu z drugim człowiekiem.
Podsumowanie
Utwór Stanisława Barańczaka „Obserwatorzy ptaków” obrazuje, jak ważne w życiu człowieka jest poczucie przynależności, odnalezienie się w społeczeństwie, poszukiwanie bratniej duszy i wspólny kierunek działania. Mimo, iż mamy w sobie pierwiastek indywidualności i potrzebujemy czasem odrobiny samotności, to nic nie zastąpi nam kontaktu z drugim człowiekiem. W tym balansie niezbędna jest obserwacja natury, jej zjawisk, odpoczynek i kontemplacja.
Zwierzęta uczą nas współzawodnictwa, życia w stadzie. Możemy naśladować ich pierwotne instynkty przywódcze, chęć przetrwania, zakładania gniazd. Nie bez przyczyny to właśnie ptaki zostały wykorzystane w tym utworze – są różne, barwne, kolorowe, jedne wolą życie nocne, inne śpiewają już od rana. Niektóre z nich wyfruwają do ciepłych krajów, inne do końca życia krążą wokół swojego miejsca na ziemi. Jesteśmy jak ptaki – wolni i niezależni, a zarazem związani z gniazdem i innymi jednostkami.