„Rota” to powstała w 1908 roku pieśń patriotyczna lub hymniczna. Maria Konopnicka chciała za jej pomocą wyrazić sprzeciw wobec germanizacji Polaków w zaborze pruskim. Pieśń ta cieszyła się sławą podczas powstań śląskich, powstania wielkopolskiego, plebiscytów i po obu wojnach światowych. Muzykę do „Roty” skomponował Feliks Nowowiejski. Po raz pierwszy odśpiewano ją podczas 500 rocznicy Bitwy pod Grunwaldem, w Krakowie w 1910 roku. Tytuł utworu – słowo rota, jest bardzo stare i wywodzi się prawdopodobnie od prasłowiańskiego wyrazu o tym samym brzmieniu, oznaczającego zaklęcie, przysięgę. Dziś słowo rota rozumiemy, jako formułę przysięgi, słowa przysięgi.
Rota – budowa utworu i środki stylistyczne
Utwór „Rota” Marii Konopnickiej przybrał formę hymnu. Jest bardzo wzniosły, patetyczny, wysławiający najwyższe wartości.
Hymn jako gatunek liryczny posiada pewne charakterystyczne cechy, które zauważymy również tutaj, są nimi, m.in. zbiorowy podmiot liryczny, np.: „Tak nam dopomóż Bóg!”, „Nie damy pogrześć mowy!”, bezpośredni zwrot do Boga, wzniosła i poważna atmosfera. „Rota” składa się z ośmiu strof. Cztery z nich to pięciowersowe zwrotki, a pozostałe to przeplatający się między nimi dwuwersowy refren. Każda ze zwrotek posiada charakterystyczny układ rymów (ababc).
Zastosowano tu wiele środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „polski lud”, „Krzyżacka zawierucha”, metafory, np.: „Do krwi ostatniej kropli z żył Bronić będziemy Ducha”, „Nie damy miana Polski zgnieść Nie pójdziem żywo w trumnę”, a także apostrofa skierowana do Boga: „Tak nam dopomóż Bóg!”. Na emocjonalność i patetyczny ton utworu wpływają liczne wykrzyknienia, np.: „Nie damy pogrześć mowy!”. Refren występujący po każdej strofie to powtórzenie, które przypomina słowa modlitwy. W pieśni pojawiło się wiele archaizmów, wynikających z daty jego powstania, np.: „pójdziem”, „rzucim”, „hetmanił”. Niedopowiedzenia występujące w treści „Roty” sprawiają wrażenie zawieszenia głosu podmiotu liurycznego i zmuszają do refleksji, np.: „Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg…”, „Twierdzą nam będzie każdy próg…”. Utwór ten jest idealnym przykładem liryki patriotycznej.
Rota – interpretacja utworu
Walka o wolność
„Rota” Marii Konopnickiej, przy oprawie muzycznej kompozycji Feliksa Nowowiejskiego, była godnym kontrkandydatem na hymn Polski, którym ostatecznie stał się „Mazurek Dąbrowskiego”. Niestety, mimo iż pieśń Konopnickiej z pewnością zagrzewała serca Polaków, to spotkała się także z krytyką. Za najbardziej kontrowersyjne uznano fragmenty nad wyraz dosadnie opisujące sytuację społeczną i polityczną, np.: „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz, Ni dzieci nam germanił”.
Cały utwór nawołuje rodaków do walki o swoją niepodległość, o polskość i sprzeciw wobec zaborcom. Zbiorowy podmiot liryczny apeluje do każdego z Polaków i oświadcza, że nie porzuci rodzimej ziemi, skąd pochodzi i gdzie ma swoje korzenie. Nie wyrzeknie się również polskiego języka. nawiązuje do istotnych faktów historycznych, np. panowania Piastów, bitwy z krzyżakami.
Dla walczącego patrioty twierdzą, której należy strzec i bronić nawet za cenę własnego życia jest każdy dom, każdy próg za którym mieszka polska rodzina. Polacy nie dadzą „pochować się” za życia. To znaczy, że nie oddadzą ojczyzny bez walki, nie poddadzą się i nie pozwolą zaborcy przywłaszczyć sobie wszystkiego co im drogie. Wnuk ma prawo dziedziczyć ziemię, o która walczył jego dziadek. Najmłodsze pokolenie ma prawo znać Polskę, taką jaką znali ją jego przodkowie.
Słowa przysięgi
Treść utworu jest spójna z jego tytułem. „Rota” stanowi słowa przysięgi wypowiadane przez patriotów. Nie tylko nawołują do walki o niepodległość, ale także składają obietnicę obrony polskich granic, domów i mowy.
Refren utworu „Tak nam dopomóż Bóg!” podkreśla pobożność Polaków. Mają nadzieję, że Pan wspomoże ich w walce o wolny i bezpieczny dom, w którym Polak może być Polakiem. Wierzą, ze Bóg wesprze słuszną sprawę. Mogą pokładać nadzieje jedynie we własnym męstwie, Stwórcy i miłości do ojczyzny, który poprowadzi ich do zwycięstwa z zaborcą.
Słowa „Roty”, chociaż napisane jako sprzeciw wobec germanizacji, są bardzo uniwersalne dla różnych okresów w dziejach naszego kraju. Polacy wielokrotnie musieli dowodzić swojej wierności wobec ojczyzny. Wojny, powstania, zabory, zawirowania polityczne i społeczne zebrały swoje żniwa, jednak nigdy nie odebrały Polakom ” Ducha” o którym mowa w utworze.
Podsumowanie
„Rota” Marii Konopnickiej to jedna z najpopularniejszych pieśni patriotycznych w Polsce. Konkurowała nawet o miano hymnu narodowego. Dziś niemal każdy zna słowa tego utworu, który podkreśla męstwo, patriotyzm i pobożność Polaków. Droga do wolności i niepodległości w naszym kraju nie była prosta i usłana różami, dlatego nie wolno nam zapomnieć o przeszłości. Tylko ci którzy nie pamiętają swej historii będą musieli doświadczać jej na nowo.