Ballada Adama Mickiewicza pod tytułem „Ucieczka” ukazała się w 1832 roku, natomiast wieloma elementami i stylistyką nawiązuje do wydanego dziesięć lat wcześniej zbioru „Ballady i romanse”, a także do drugiej części „Dziadów”. Możemy doszukać się tu również inspiracji balladą „Lenora”, autorstwa niemieckiego poety Gotfryda Augusta Bürgera, która porusza podobną tematykę, jednak historia zakochanej dziewczyny przedstawiona zostaje w bardziej mroczny i tragiczny sposób. Adam Mickiewicz nazywany wieszczem narodowym, był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli literatury romantyzmu. Uznaje się, że jego zbiór „Ballady i romanse” zapoczątkowały tę epokę w Polsce.
Ucieczka – budowa utworu i środki stylistyczne
Ballada nazywana jest gatunkiem synkretycznym, to znaczy, że posiada elementy zarówno epiki, liryki, jak i dramatu. Romantyczna ballada wykorzystuje elementy ludowości, folkloru, tradycji i wierzeń. To właśnie dlatego jej klimat jest najczęściej niezwykle tajemniczy i mroczny.
„Ucieczka” składa się z trzydziestu jeden strof, o nieregularnej liczbie wersów. Pojawiają się tu zarówno rymy okalające, jak i parzyste. Sytuację opowiada wszechwiedzący narrator, ale przedstawione zostają także dialogi bohaterów. Postacie pojawiające się w balladzie nie zostają nam bliżej przedstawione. Nie znamy ich imion, ani żadnych szczegółów na ich temat. Wspomniano o nich ogólnikowo i zupełnie tak, jakby miały za zadanie jedynie symbolizować konkretne grupy ludzi, o wspólnych cechach i wartościach.
W utworze pojawia się wiele środków stylistycznych, między innymi epitety, np.: „dwór zamkowy”, metafory, np.: „ślad błękitny za nim świeci, a tym śladem jeździec leci”, porównania, np.: „Ten krzyżyk ostry jak strzała”, a także wykrzyknienia, które dodają emocjonalności, np.: „Rzucaj książkę! puszczam konia”. Zauważymy również liczne powtórzenia, np.: „Stój, mój koniu, koniu, stój!”, czy apostrofy, np.: „Panno, Panno, czy nie strach?”.
Ucieczka – interpretacja ballady
Świat realny i fantastyczny
Wspólnym elementem łączącym romantyczne ballady, jest współistnienie świata realnego i fantastycznego. Bohaterka utworu – zakochana dziewczyna, symbolizuje wszystkie wierne kobiety, które ślepo wierzą w szanse na powrót swojego wybranka. Nie może ona uwierzyć w śmierć chłopaka, natomiast lokalna społeczność, reprezentowana przez księdza, naciska na wybór innego mężczyzny. Dziewczyna nie daje za wygraną, a w wytrwałości wspiera ją wiedźma, która pomaga w komunikowaniu się z zaświatami.
W tym miejscu rzeczywistość i fikcja spotykają się w balladzie. W utworze „Lenora”, który najprawdopodobniej jest inspiracją do powstania „Ucieczki”, młoda kobieta bluźni pogrążona w rozpaczy. Tu dziewczyna wykazuje raczej oznaki załamania, rezygnacji. Ksiądz namawia zakochaną na spowiedź, a społeczność pragnie odwieść ją od pomysłu komunikowania się ze światem umarłym. Scena ta nawiązuje do drugiej części „Dziadów”, kiedy to lud odciąga kobietę od Widma, które się jej ukazuje.
Finalnie za sprawą magii dziewczynie udaje się porozumieć ze zmarłym ukochanym i uciekają razem na koniu, który wiezie ich aż pod mury cmentarza. Dziewczyna rezygnuje z ziemskiego życia, pragnie jedynie pozostać u boku swojego wybranka. Zrywa z szyi krzyżyk i żegna się ze wszelkimi symbolami wiary, np. książeczką do nabożeństw. Możemy domyślić się ze para trafia do piekła, ponieważ, krzyż zostaje przewrócony, a koń przemawia ludzkim głosem, jak za sprawą szatańskich sił.
Folklor zawarty w utworze
Ciekawym zjawiskiem przedstawionym w utworze jest obecność i przeplatanie się razem dwóch przeciwstawnych sił – magii, czarów i nadprzyrodzonych mocy, a także wiary chrześcijańskiej, autorytetu księdza, mieszkańców kierujących się stereotypami i prostymi wzorcami. Zauważamy także przekonanie o tym, że zwierzęta widzą zmarłe dusze, a także wyczuwają czyjąś energię i intencje. To przeświadczenie od wieków funkcjonuje w tradycji, szczególnie społeczności wiejskich.
W balladzie wspomniano także o roślinach wykazujących magiczne właściwości, są to kwiat poprosi i kwiaty zwane carami, o których wspomniano również w utworze „Świteź” (kobiety zmieniają się tam w cary, aby uniknąć zhańbienia przez najeźdźców).
Podsumowanie
Ballada „Ucieczka” ukazuje romantyczną wizję miłości, która potrafi przezwyciężyć śmierć i przenosi się do wymiaru nadprzyrodzonego. Dla romantyka człowiek powinien być zdolny zrobić wszystko do złączenia się z ukochanym, nawet jeśli w grę wchodzi użycie magii oraz tajemniczych rytuałów. „Ucieczka” to kolejna ballada Adama Mickiewicza pełna tajemniczości, folkloru i niepowtarzalnego nastroju przeplatającego się ciepła miłości i grozy.