Bajronizm to nurt ukształtowany za sprawą twórczości i biografii Byrona. Bohater bajroniczny cechował się buntowniczością wobec zastanych reguł społecznych oraz wyalienowaniem. Moralność takiego bohatera bardzo często była trudna do oceny.
Charakterystyka bajronizmu
Bajronizm określić można zespołem tendencji, inspirowanych twórczością i biografią George’a Gordona Byrona (1788-1834), wybitnego angielskiego poety i dramaturga. Bajronizm powstał w XIX w.
Nurt ten charakteryzuje się przede wszystkim określonym typem bohatera, który wyraża swój bunt wobec ogólnie przyjętych zasad.
W bajronizmie rządzi indywidualizm. Bohater ma zazwyczaj poczucie głębokiej samotności, bycia wyalienowanym ze społeczeństwa. Często cierpi on z powodu różnych życiowych zawirowań i trudności.
W literaturze bajronicznej dobre zachowania splatają się ze złymi, ciężko je jednoznacznie osądzać.
Bohater bajroniczny
Z bohaterem bajronicznym wiąże się często pewna tajemniczość. Określone zdarzenia z przeszłości rzutują na jego teraźniejsze losy; mogą powodować w nim poczucie winy czy chęć zemsty na wrogach.
„Giaur” to poetycka powieść Byrona, w której znajdujemy pierwowzór bohatera bajronicznego. Giaur jest zakochany w Leili, żonie Hassana. Miłość ta prowadzi go do tego, że Hassan wydaje rozkaz utopienia swojej żony. Giaur mści się na nim za zabicie swojej najukochańszej, po czym wyrusza w daleką podróż. Ciężko ocenić zachowania Giaura z moralnego punktu widzenia – nie zasługuje on ani na jednoznaczne potępienie, ani na zupełne oczyszczenie.
Poemat „Don Juan” Byrona opowiada o znanym uwodzicielu. Jego zachowania są bardzo dyskusyjne moralnie. Zarówno uwodzi on kobiety, jak i jest przez nie uwodzony. Postać Don Juana, tak jak postać Giaura, stanowi inspirację dla licznych pisarzy i poetów tworzących w nurcie bajronizmu.
Bajronizm w literaturze
Puszkin
Aleksander Puszkin (1799-1837) to poeta i pisarz, przedstawiciel romantyzmu rosyjskiego.
Poemat dygresyjny „Eugeniusz Oniegin” przedstawia typ bohatera bajronicznego, wysoce rozczarowanego wielkim światem, w którym nie odnalazł swojego miejsca. Decyduje się on wyjechać na wieś, jednak tam też nie potrafi się odnaleźć. Niektóre z jego zachowań można by określić pogardliwymi, wyższościowymi. Oniegin zabija w pojedynku pewnego poetę, po czym wyrusza w podróż. Odwiedza miejsca związane ze swoją przeszłością, jednak nie znajduje w tym ukojenia czy żadnych mocniejszych uczuć. Oniegin koniec końców zakochuje się w Tatianie, którą niegdyś odrzucił, ta miłość okazuje się jednak niemożliwą. W utworze da się wyczuć obecność tzw. ironii romantycznej.
Mickiewicz
Adam Mickiewicz (1798-1855) to poeta, pisarz i dramaturg polski, nazywany wieszczem narodowym. Był on także działaczem politycznym oraz wykładowcą.
Tytułowego bohatera powieści poetyckiej „Konrad Wallenrod” można bez wątpienia nazwać bajronicznym. Roztacza on wokół siebie aurę tajemniczości. Dla dobra ojczyzny dokonuje nie lada podstępu – zostaje samym Mistrzem Krzyżackim. Krzyżacy z jego winy przegrywają wojnę z Litwą. Demaskują oni następnie zdradę swojego Mistrza – i skazują go na śmierć. Konrad żegna się z kochanką – jak się okazuje, tak naprawdę jego żoną. By uniknąć śmierci z rąk Krzyżaków, wypija on truciznę. Trzeba zaznaczyć, że moralność Wallenroda, tak jak innych bohaterów bajronicznych, jest trudna do oceny.
Bohaterem bajronicznym określić też można Jacka Soplicę z epopei narodowej „Pan Tadeusz”. Ma on bardzo zagmatwaną przeszłość, dokonywał wiele złych wyborów, za które stara się odpokutować. By symbolicznie oczyścić się z win, wstępuje do Legionów Polskich generała Dąbrowskiego. A zatem, moralność Jacka Soplicy także ocenić można jako niejednoznaczną – z jednej strony popadł w pijaństwo i popełnił morderstwo, z drugiej strony zrobił wiele, by odkupić swoje winy.
Słowacki
Juliusz Słowacki (1809-1849) to polski poeta, dramaturg, pisarz, jeden z trzech wielkich wieszczów narodowych.
Powieść poetycka „Lambro” opisuje pewnego bohatera bajronicznego, żyjącego w XVIII wieku. Jest on Grekiem, który brał niegdyś udział w walkach wyzwoleńczych kraju. Obecnie jednak jest osobą doznającą porażek, niezdolną do czynu. Warto wiedzieć, że historia z „Lambro” ma zakorzenienie w biografii samego Słowackiego
Poemat dygresyjny „Beniowski” został po części napisany na wzór „Don Juana” Byrona. Rzecz dzieje się podczas konfederacji barskiej. Utwór opowiada o losach młodego szlachcica Maurycego Beniowskiego, który przehulał majątek, a następnie wyruszył w podróż. Opisane zostają jego liczne przygody, np. wyprawa na Krym.
Podsumowanie
Bajronizm swojego czasu był bardzo popularny w literaturze europejskiej, w tym także polskiej. W nurcie tym wykreowani zostali liczni kultowi bohaterowie, tacy jak Eugeniusz Oniegin czy Konrad Wallenrod.