Mitologia grecka pełna jest niezwykłych opowieści o herosach i ich czynach. Jedną z najważniejszych takich postaci jest bez wątpienia Herakles, bohater jednego z najpopularniejszych mitów. Szczególnie znane są opowieści o dwunastu pracach Heraklesa. Była to kara nałożona przez wyrocznię delficką na Heraklesa za to, że zabił on własną rodzinę. Miało to miejsce, ponieważ nienawidząca Heraklesa Hera zesłała na niego obłęd. Heros zamordował zatem Megarę i dzieci. Zadane mu prace miały być wręcz niemożliwe do wykonania, a zlecał je Heraklesowi król Eurysteusz. Herakles miał dokonać dziesięciu takich czynów, ale dwa nie zostały mu zaliczone, ich ostateczna liczba wyniosła zatem dwanaście. Opowieść o nich została spopularyzowana między innymi przez „Mitologię” Jana Parandowskiego.
Streszczenie dwunastu prac Heraklesa
Zabicie lwa nemejskiego
Pierwszym czynem Heraklesa, jakiego zażądał Eurysteusz, było zabicie lwa nemejskiego, który był synem Ortrosa i wnukiem Tyfona, a zrodziła go Echidna. Jego bratem miał być tebański Sfinks. Lew związany był z boginią Herą lub boginią księżyca, Semele. Potwór pustoszył okolicę doliny Nemei, leżącą na północ od Myken. Herakles na początku próbował zabić go z łuku, ale strzały nic nie robiły zwierzęciu, ponieważ się od niego odbiły. Miecz także nie dał rady i zgiął się na skórze lwa, a maczuga pękła na jego głowie. Herakles zawalił więc jedno z wejść do jaskini kamieniami, sam wszedł drugim i w ciemnościach udusił następnie lwa. Następnie oskórował potwora, pomagając sobie przy tym jego pazurami. Zrobił sobie potem z niej odzienie, a jego łeb służył mu za hełm.
Zabicie hydry lernejskiej
Hydra lernejska była potworem, który zabijał trującym oddechem i jadem, a miała dziewięć głów. Jedna z nich była nieśmiertelna. Herakles przy pomocy Jolaosa, swojego bratanka, zastosował płonące strzały do wywabienia bestii z jej jamy. Potem mieczem odcinał głowy potwora, ale na miejsce jednej odciętej wyrastała kolejna. Hydra uwięziła Heraklesa, ale Jolaos zaczął wypalać miejsca po odciętych głowach, więc nie mogły one odrastać. Wreszcie pozbawili oni hydrę wszystkich śmiertelnych łbów, a ten nieśmiertelny odcięli i przydusili głazem. Potem Herakles rozpruł hydrę i zamoczył w jej jadzie swoje strzały. Tego zadania nie uznano za zaliczone, bo pomagał mu w nim bratanek.
Pojmanie łani kerynejskiej
Trzecie zadanie oznaczało schwytanie żywej łani kerynejskiej. Była ona bardzo szybka, miała rogi ze złota, racice z brązu i srebrną sierść. Na dodatek zwierzę poświęcono bogini Artemidzie. Miało ich być siedem, zaprzężonych do rydwanu Artemidy, ale jedna z nich zbiegła. Herakles ścigał łanię przez cały rok. Złapał ją ostatecznie w Arkadii, gdy przechodziła przez rzekę Ladon. Herosowi udało się zranić zwierzę w nogę, a potem związać je i zanieść na plecach aż do Myken. Po drodze spotkał Artemidę i Apollina, a bogini chciała ukarać herosa za pojmanie jej zwierzęcia, ale Herakles wytłumaczył jej sytuację. Po pokazaniu łani Eurysteuszowi, zgodnie z wolą Artemidy, Herakles wypuścił łanię na wolność.
Schwytanie dzika erymantejskiego
Kolejne zadanie również dotyczyło schwytania żywego zwierzęcia, tym razem dzika erymantejskiego. Była to wielka bestia, która pustoszyła arkadyjskie stoki. Dzik gonił ludzi tak długo, aż umierali oni z wyczerpania. Herakles dotarł na miejsce bytowania zwierzęcia zimą. Krzycząc, wypłoszył dzika z jego legowiska i zaczął go gonić. Heraklesowi udało się zagnać bestię w głęboki śnieg. Dzik ostatecznie zmęczył się uciekaniem i ugrzązł właśnie w śniegu. Wówczas Herakles oplótł go siecią i zabrał przed oblicze Eurysteusza.
Sprzątnięcie stajni Auguiasza
Piąte zadanie wymagało wysprzątania stajni Augiasza. Miał to uczynić w zaledwie jeden dzień i misja ta została zaplanowana z myślą o upokorzeniu Heraklesa. Augiasz znany był jako syn Heliosa i właściciel ogromnych stad bydła. Nigdy nie sprzątał jednak budynków, w których zwierzęta żyły. Augiasz obiecał Heraklesowi część stad w zamian za oczyszczenie swoich stajni. Herakles umiejętnie zabrał się za wypełnianie zadania i wykopał system rowów i zmienił bieg pobliskiej rzeki. Przepłynęła ona dzięki temu przez stajnie, oczyszczając je z brudu i unosząc go ze sobą. Augiasz nie przekazał mu jednak obiecanej zapłaty, a ze względu na to, że Herakles zgodził się na jej otrzymanie, Eurysteusz odmówił mu zaliczenia tego zadania.
Przepędzenie ptaków stymfalijskich
Jako szóste zadanie wyznaczono Heraklesowi przepędzenie ptaków stymfalijskich. Gnieździły się one w zaroślach na bagnach nad jeziorem o nazwie Stymfalon w Arkadii. Sprawiały problemy, ponieważ żywiły się ludzkim mięsem. Wyróżniały je żelazne dzioby oraz pióra. Było ich tak dużo, że Herakles porzucił pomysł wystrzelania ich z łuku na ziemi. Zamiast tego użył drewnianej kołatki od Hefajstosa, którą wypłoszył ptaki i gdy zaczęły latać, wówczas strzelał do nich. Część z nich uciekła też na wyspę Aresa.
Pojmanie byka kreteńskiego
Siódmą pracą było pojmanie żywego byka kreteńskiego. Miał być on ofiarą dla Posejdona, ale Minos zaniedbał ten obowiązek, a byk uciekł i pustoszył Kretę. Tratował pola, sady i palił wszystko, co stanęło mu na drodze. Żona Minosa obcowała z nim i w wyniku tego narodził się Minotaur. Herakles schwytał zwierzę i na jego grzbiecie popłynął do Myken. Eurysteusz zaliczył zadanie i kazał wypuścić byka. Ten pustoszył kolejną okolicę, dopóki nie zamordował go Tezeusz.
Złapanie koni Diomedesa
W ramach ósmego zadania Herakles miał schwytać konie Diomedesa. Król ten karmił zwierzęta ludzkim mięsem. Herakles popłynął do Tracji, tam odpędził stajennych i pognał konie do łodzi. Ścigano go jednak, heros był więc zmuszony do bronienia się i walki przeciwko Bistonom. W międzyczasie konie zjadły jego przyjaciela. Herakles rzucił koniom na pożarcie samego Diomedesa. Po uznaniu zadania wypuścił je niedaleko Olimpu, a tam zjadły je wilki.
Zdobycie pasa Hipolity
Herakles miał też zdobyć pas Hipolity, królowej Amazonek. Aby to uczynić, przybył do jej królestwa i rozkochał ją w sobie, obiecała mu ona zatem oddać swój pas. Hera jednak przybrała postać Amazonki i skłóciła ich ze sobą, zatem Herakles musiał walczyć z wojowniczkami, a następnie zabić Hipolitę i zdjąć pas z jej ciała. W innej wersji udało mu się zdobyć go bez rozlewu krwi, za wolność Melanippe, siostry Hipolity. Królowa postanowiła bowiem wtedy zawrzeć pokój i dobrowolnie przekazała Heraklesowi pas.
Uprowadzenie wołów Geriona
Gerion był potworem, który miał trzy głowy, trzy torsy, sześć rąk i sześć nóg i miał ogromne stada czerwonego bydła. By do nich dotrzeć, Herakles przebył północną Afrykę i Gibraltar, gdzie ustanowił słynne słupy Heraklesa. Herakles wszedł w układ z Heliosem, którego wcześniej oszczędził i nie wystrzelił do niego z łuku, dotarł do bydła, zabił jego pasterzy i zapędził zwierzęta do czaszy Heliosa. Heros zabił także Geriona zatrutymi strzałami. W czasie powrotu napadli go Ligurowie, ale pomógł mu Zeus. W miejscu założenia Rzymu spotkał potwora, Kakusa i uwięził go w jego jaskini i udusił.
Zdobycie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd
Herakles musiał przynieść złote jabłka z ogrodu Hesperyd, cór wieczoru. Strzegł ich smok Ladon na polecenie Hery. Herakles najpierw musiał schwytać starca Nereusa i dowiedzieć się od niego, gdzie leży ogród. W czasie wykonywania tego zadania uwolnił także Prometeusza przykutego do skał Kaukazu. Herakles umówił się z Atlasem, że to on pójdzie do ogrodu, a heros miał w zamian przez chwilę potrzymać sklepienie niebieskie. Atlas zdobył jabłka, ale nie chciał z powrotem przejąć ciężaru sklepienia. Herakles jednak wymyślił podstęp, oddał sklepienie Atlasowi i uciekł z jabłkami.
Wyprowadzenie Cerbera z Hadesu
Ostatnią pracą Heraklesa było sprowadzenie z Hadesu trójgłowego psa Cerbera. Heros dokonał obrzędu oczyszczenia i udał się do krainy umarłych. Spotkał tam liczne wrogie dusze, na przykład Meduzy, które napoił krwią. Następnie Herakles poprosił Hadesa i Persefonę o umożliwienie mu wykonania zadania. Hades wyraził zgodę, ale zabronił heraklesowi użycia do tego jakiejkolwiek broni. Herakles złapał więc psa i w ten sposób zabrał go na powierzchnię i zaprowadził do Myken. Po zaliczeniu zadania Cerber odzyskał wolność, tak samo jak Herakles, ponieważ wykonał wszystkie misje.