Franciszkanizm jest pochwałą wiary przepełnionej radością, jak i empatią – nie tylko wobec ludzi, ale także wobec zwierząt, a nawet roślin. We franciszkanizmie ważne są postulaty powrotu do natury oraz pomocy bliźnim. Bohater franciszkański to osoba, która mimo przeciwności losu czyni dobro i zachowuje pokorę.
Charakterystyka franciszkanizmu
Termin franciszkanizm pochodzi od imienia św. Franciszka z Asyżu. Stanowi on pochwałę wiary – wiary pogodnej, radosnej, empatycznej. Franciszek z Asyżu głosił miłość do wszystkich istot – nie tylko do ludzi, ale też do zwierząt i do całej przyrody.
Franciszkanizm jest szczególnie obecny w literaturze XX wieku. Nurt ten ma propagować postawę, jaką miał św. Franciszek. W skład tej postawy wliczyć trzeba pokorę, umiłowanie tego, co doczesne, przy jednoczesnym niegromadzeniu bogactw, miłość do bliźnich i troskę o nich.
Św. Franciszek, chwaląc świat, wychwalał jednocześnie Boga. Wyrażał swoją wiarę czynem – opiekując się tymi, którzy tej pomoc potrzebują.
Jego żywot opisany został w łacińskim dziele „Kwiatki św. Franciszka”.
We franiciszkanizmie bardzo ważny był postulat powrotu do natury. Człowiek miał na nowo uzyskać harmonię ze światem przyrody.
Bohater franciszkański to postać często uboga, a jednak wcielająca w życie opisaną wcześniej postawę, jaką wykazywał się św. Franciszek. To osoba pełna pokora wobec zamysłów bożych. Jej sensem życia jest pomoc bliźnim – także tym zwierzęcym.
Przedstawiciele franciszkanizmu
Staff
Leopold Staff (1878-1957) – to polski poeta, jak i tłumacz oraz dramaturg. W jego dziełach odnaleźć można motywy franciszkańskie.
Bohaterem utworu „Przedśpiew” jest „czciciel gwiazd i mądrości, miłośnik ogrodów”, który wie, co znaczą „ból i troska, / Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia”. Jednak deklaruje on: „śpiewać będę wam pochwałę życia”. Podmiot liryczny pragnie w tym, co złe, nieprzyjazne mimo wszystko dostrzegać jakieś dobro. Mimo, że jego losy nie należały do łatwych, wychwala on „tajń życia”. Jest on „wprawny w cierpieniu”, a jednak potrafi zachować pogodę ducha.
„Modlitwa żebraka” jest typowo franciszkańskim tekstem. Jest w nim dużo pokory wobec Pana, który obdarza człowieka prostymi darami przyrody. Podmiot liryczny jest żebrakiem – ma tak niewiele, a jednak potrafi się z tego cieszyć. Boga prosi tylko o to, by mieć „w duszy swej pogodę i wolność żebraka”.
Kasprowicz
Jan Kasprowicz (1860-1926) jest polskim poetą, a także krytykiem literackim, dramaturgiem i tłumaczem.
Stworzył on piękny utwór pt. „Hymn Św. Franciszka z Asyżu”. Zaczyna się on od wiele mówiących słów: „Bądź pochwalony, Rozdawco cierpienia!”. Podmiot liryczny jest umęczony – ma chrystusowe rany, lecz „biały Serafin” sprawił, że mimo wszystko zaczęła go przepełniać radość. Podmiot chce wielbić Pana, gdyż „Rozdawca bolesnych stygmatów” jest także tym, który daje radość i miłość. Podmiot ten zwraca szczególną uwagę na świat przyrody. Wiersz opowiada historię człowieka, który niegdyś opływał w bogactwa ziemskie, lecz to oddzielało go od zachwytu nad światem i chwalenia Boga. Teraz, po przemianie, jako człowiek biedny i cierpiący chce nieść pomoc innym. Woła on: „Bądź pozdrowione Cierpienie, / gdyż z ciebie rodzi się Miłość!”. W wierszu padają słowa, które doskonale oddają przesłanie franciszkanizmu: „błogosławion li ten, / który w rzemiennem przepasaniu swoim / nie nosi złota ni srebra, / lecz bosy, z odkrytą głową / idzie pomiędzy swą brać…”. W utworze ponadto zawarta została wizja Sądu Ostatecznego. Mimo okrucieństw, w jakie obfituje świat, podmiot liryczny chce śpiewać „przedziwny hymn Miłości”.
Twardowski
Ks. Jan Twardowski (1915-2006) to polski poeta, u którego można znaleźć liczne nawiązania do franciszkanizmu.
Przykładem może być tu utwór „Do świętego Franciszka”. Wymienione są w nim różne zwierzęta i ich odgłosy, a także człowiek, który „mówi, śpiewa i wyje”. Wiersz kończy się następująco: „tylko motyle mają wielkie oczy / i wciąż jeszcze tyle przeraźliwego milczenia / które nie odpowiada na pytania?”. W tym wydawałoby się dziecinnym pytaniu zawiera się niewiedza odnośnie sedna bytu, jak i niemożliwość pełnego dotarcia do innych istot.
Wiersz „Do moich uczniów” również można uznać za franciszkański w swojej wymowie. Podmiot liryczny zwraca się do uczniów i uczennic „ze szkół dla umysłowo niedorozwiniętych”, którym, jak możemy się domyślać, niósł pomoc i miłość przez lata. W ostatniej strofie padają przejmujące słowa: „Bez was świeczki gasną – / i nie ma żyć dla kogo.”. Pomoc jest tu ukazana jako sedno czyjegoś istnienia – co jest wcielaniem w życie tego, co głosił św. Franciszek z Asyżu.
Podsumowanie
Nurt franciszkanizmu w literaturze obfituje w piękne utwory, sławiące skromność i inne podstawowe cnoty, związane m.in. z niesieniem pomocy i wychwalaniem dzieła stworzenia. Te wiersze napełniają radością i dają pociechę w obliczu cierpienia.