Powszechnie wiadomym jest, że każdy człowiek postrzega świat z zupełnie innej, charakterystycznej dla niego perspektywy. Składają się na nią jego doświadczenia, poglądy, środowisko, wychowanie, a nawet książki, które czyta. Perspektywa ta zazwyczaj bezpośrednio przekłada się na jego czyny i podejmowane decyzje. Człowiek bowiem zazwyczaj zachowuje się w sposób, który podyktowany jest jego postrzeganiem świata i tego, co mu się w związku z tym wydaje najwłaściwsze, najbardziej przystające do okoliczności. Literatura często portretuje i konfrontuje ze sobą bohaterów o odmiennych perspektywach i zastanawia się, jak wpływają one na ich decyzje. Odpowiedzi na to pytanie często pojawiają się na przykład w dziełach literackich, takich jak “Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza czy “Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga von Goethego.
W epopei narodowej Mickiewicza – “Panu Tadeuszu” – czytelnik napotyka na scenę, w której jeden z bohaterów, Hrabia Horeszko, napotyka w trakcie konnej przejażdżki młodziutką dziewczynę, Zosię. Hrabiego do dziewczyny przyciągnął najpierw interesujący ogród, w którym przebywała, a następnie zaś olśniła go jej uroda, przypominająca mu jakieś mitologiczne bóstwo, które zstąpiło na ziemię. Hrabia jest przykładem postaci, która nie musi martwić się o swój byt materialny czy o pracę – może zatem bez przeszkód oddawać się swym romantycznym marzeniom i planom, które snuje. Hrabia patrzy więc na świat z perspektywy romantycznej, ukształtowanej przez poezje i wygodę. Dlatego też, gdy napotyka on na swojej drodze piękną dziewczynę, to decyduje się zwracać do niej właśnie w taki sposób – romantyczny, pełen nawiązań do mitologii, podniosły. Z kolei Zosia jest osobą prostą, mocno związaną z naturą, więc na jego przemowę reaguje prostym pytanie, skąd Hrabia wziął się w tym miejscu i czego szuka. Jej bezpośredni sposób bycia zbija Hrabiego z pantałyku, który uświadamia sobie, że z całą pewnością nie ma do czynienia z nimfą. Na dodatek Zosia proponuje mu jeszcze, by spędził z nią rozproszone stado gęsi. Hrabia reaguje zdumieniem, nie wyobraża sobie siebie przy tak prymitywnej czynności. Rozwiewają się także jego ostatnie złudzenia związane z boskim pochodzeniem Zosi. Czyny, jakich dokonała w trakcie rozmowy ta para bohaterów, bezpośrednio wynikają z tego, w jaki sposób zostali wychowani i jak postrzegają świat – Hrabia romantycznie, Zosia zaś prosto.
Perspektywa ma znaczenie zresztą dla wszystkich postaci pojawiających się w “Panu Tadeuszu”. Starsze pokolenie patrzy na świat z perspektywy konfliktu i dawnych waśni, jakie wydarzyły się między Soplicami a Horeszkami, młodsze natomiast – jak Tadeusz i Zosia – jest już pozbawione tego spojrzenia i pamięci o tym. Cała społeczność jest także naznaczona polską historią, zaborami życiem w wiecznym zagrożeniu ze strony zaborcy, co wpływa także na ich sposób rzeczywistości, a co za tym idzie także ich czyny. Gotują się oni bowiem do patriotycznych działań (z wyjątkiem Hrabiego), co bezpośrednio wynika z faktu dokonanych rozbiorów Polski.
Innym utworem, w którym wyraźnie widać, jak perspektywa, z jakiej człowiek patrzy na świat, wpływa na jego czyny, jest powieść autorstwa Goethego “Cierpienia młodego Wertera”. Werter to człowiek, który właśnie sprowadził się do wioski, w której nie zna nikogo. Jego odczucia odnośnie zamieszkania w niej zostały zawarte w jego listach do przyjaciela. Werter nie zna tam nikogo, czuje się więc samotny, nawet wtedy, gdy zaczyna przebywać w towarzystwie miejscowej społeczności, która okazuje mu raczej sympatię niż wrogość. Werter jednak czuje się wśród mieszkańców wsi samotny i wyobcowany. Bohater bowiem jest przedstawicielem innej klasy społecznej, czyli mieszczan, znacząco różniących się od osób zamieszkujących tereny wiejskie. Matka Wertera marzyła o tym, by jej syn został dyplomatą, chłopiec odebrał więc w związku z tym stosowne wychowanie oraz wykształcenie. Przez to Werter patrzy na świat z innego punktu niż zamieszkujący wioskę ludzie, ma inną perspektywę, ukształtowaną przez życie w mieście. Nie odnajduje z nimi wspólnego języka, czuje się samotny wśród otaczających go ludzi, z którymi nie czuje żadnej łączności. Na życie Wertera ma wpływ także bardzo romantyczne spojrzenie, którym się kieruje – to właśnie między innymi przez to jego nieszczęśliwa miłość do Lotty urasta do rangi tragedii, która kończy się dramatem – cierpiący Werter odbiera sobie życie.
Na proponowanych przykładach z dzieł literackich widać więc wyraźnie, jak odmienne perspektywy decydują o czynach człowieka. Bohaterowie epopei narodowej Adama Mickiewicza ze względu na swoje różne spojrzenia na świat i nie byli przez to w stanie się porozumieć – mieli odmienne oczekiwania w stosunku do nawiązanego kontaktu. Z kolei odmienne spojrzenie na świat Wertera sprawiło, że nie mógł on nawiązać poczucia wspólnoty z mieszkańcami wioski, do której się sprowadził i cierpiał, odczuwając samotność. Wychowany został bowiem w innej klasie społecznej, która postrzega rzeczywistość w odmienny sposób niż osoby mieszkające i pracujące na terenach wiejskich.