„Ziele na kraterze” to powieść Melchiora Wańkowicza. Ukazuje ona jego życie rodzinne oraz dorastanie dwóch córek, Marty i Krystyny. Po raz pierwszy opublikowana została w roku 1957. Ma ona wyraźnie autobiograficzny i pamiętnikowy charakter. W tekście Wańkowicza można wskazać wiele motywów literackich.
Motyw rodziny
Wańkowicz przybliża czytelnikom losy swoje, żony oraz dorastających córek od momentu ich narodzin. W jego dziele zatem bardzo ważny jest motyw rodziny. To wokół niego dzieje się cała akcja powieści. Autor opowiada o wydarzeniach, jakie miały miejsce w jego rodzinie – narodziny dzieci, wspólne wyjazdy, dorastanie córek, budowa własnego domu, kontynuacja nauki dziewczynek. Narrator opisuje blaski i cienie takiego życia, jednak nie ulega wątpliwości, że jest ono szczęśliwe. Przerywa to jednak wybuch II wojny światowej, w wyniku którego rodzina zostaje rozdzielona.
Motyw dorastania
Jednymi z głównych bohaterek powieści są Krysia i Marta, córki Wańkowicza. Ich życie opisane jest tutaj już od momentu narodzin. W związku z tym w dziele pojawia się motyw dorastania. Wańkowicz opisuje swoje córki jako niemowlęta, potem dzieci, następnie nastolatki, aż wreszcie dorosłe kobiety, decydujące samodzielnie o swoim dalszym życiu. Autor ukazuje jak wraz z żoną wspierał córki w ich decyzjach, spędzał z nimi czas, pomagał rozwijać pasje, a ostatecznie pozwolił podążyć własną drogą, nawet jeśli tak jak w przypadku Krysi kończyła się ona śmiercią w powstaniu warszawskim.
Motyw wojny
Losy rodziny Wańkowicza zostały – tak jak wielu innych – naznaczone na zawsze wybuchem II wojny światowej, w związku z czym pojawia się w powieści jej motyw. Wraz z rozpoczęciem konfliktu członkowie rodziny rozdzielają się. Wańkowicz staje się korespondentem wojennym, Marta emigruje do Stanów Zjednoczonych, a Krysia z matką dbają o dom rodzinny. Wojna zabiera także jedną osobę, czyli Krysię, która bierze udział w powstaniu warszawskim. Zbombardowany zostaje także dom Wańkowiczów na Żoliborzu. II wojna światowa odciska zatem swój trwały ślad na rodzinie i sprawia, że już nigdy nie jest ona taka sama jak wcześniej.
Motyw powstania
Z motywem wojny wiąże się także motyw powstania warszawskiego. Rodzina Wańkowiczów jest w nie bezpośrednio zaangażowana. Ich dom odwiedzają żołnierze AK, ludzie działający w podziemiu i przyszli powstańcy. Wszystko to za sprawą Krysi, która dołącza do akcji patriotycznych. Gdy wybucha powstanie, to bierze także udział w walkach. Krysia ginie szóstego dnia powstania i zostaje pochowana w zbiorowej mogile, co odkrywa potem jej matka, szukając informacji o swojej córce. Powstanie zabiera zatem osobę z rodzinę Wańkowiczów i na zawsze wpisuje się w jej historię.
Motyw śmierci
Ze względu na obecność wojny i powstania w powieści Wańkowicz zawiera też motyw śmierci. Pojawia się on też na samym początku powieści, gdy wspomniane zostaje odejście braci Zofii przed narodzinami Krysi. Sprawia to, że matka jest bardzo delikatna w stosunku do córki. Sama Krysia z kolei ginie podczas walk w powstaniu warszawskim. Śmierć przychodzi zatem po jedną z najmłodszych członkiń rodziny Wańkowiczów, nie po starsze osoby, co mogłoby się wydawać bardziej naturalne. Jest ona wpisana w losy rodziny i zmienia jej kształt na zawsze.