„Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest bardzo złożoną powieścią, wprowadzającą czytelnika od środka w świat sowieckich łagrów. Autor opowiada bowiem historie oparte na swoich własnych doświadczeniach z dwuletniego pobytu w nich.
Na pamięci opiera się wiele aspektów współczesnego świata. Pozwala ona na wspominanie tego, jaką drogę przeszła ludzkość, jej triumfów, ale też i błędów, jakie popełniła. Na pamięci wiele osób buduje swoją tożsamość i pielęgnuje ją, ponieważ pozwala przetrwać w trudnych chwilach i czerpać inspirację z dokonań wcześniejszych dokonań.
W końcu nadeszła upragniona chwila mojej koronacji. Zdobyłam wszystko to, do czego tak długo dążyłam i poświęciłam wszystko, co kiedyś było dla mnie ważne. Zastanawiałam się, czy to już – już mogę odpocząć, odprężyć się i skupić na władaniu zamiast na wypatrywaniu kolejnych wrogów, którzy mogliby mi zaszkodzić? Szybko sama uspokoiłam się w myślach.
Tyle o sobie wiemy, ile nas sprawdzono – pisała polska noblistka, Wisława Szymborska. Cytat ten oznacza, że człowiek nigdy do końca nie wie, jak zareaguje w danej sytuacji, dopóki się sam w niej nie znajdzie. Dotyczy to zwłaszcza trudnych, przerażających sytuacji zwanych jako graniczne i często będących testem dla człowieczeństwa wielu osób.
Mówi się, że ludzkie życie jest czymś najcenniejszym, co powinno być chronione za wszelką cenę, ponieważ jest wielkim darem. Jednak jednocześnie ludzie wciąż dopuszczają się czynów, które narażają ich na utratę tego życia, na przykład wszczynają wojny, angażują się w różnego rodzaju konflikty czy też zwyczajnie mordują się nawzajem z różnych powodów.
Czym byłby człowiek bez świadomości swojej historii? Zapewne istotą pozbawioną własnych korzeni, oderwaną od świata, w którym żyje i nieświadomą licznych procesów, jakie od wieków w nim zachodzą. Dlatego też przechowywanie i przekazywanie dalej historii jest tak ważne dla kolejnych pokoleń, ponieważ pamięć o niektórych wydarzeniach może uchronić je przed popełnieniem błędów swoich przodków.
Pamięć jest jedną z najważniejszych części z jakich składa się zazwyczaj tożsamość każdego człowieka. To właśnie w niej przechowywane są wspomnienia o bliskich, informacje o tym, kim jest dana osoba i skąd pochodzi oraz jej życiowe doświadczenia.
Człowieczeństwo jest przedmiotem refleksji wielu filozofów, artystów czy nawet zwykłych ludzi. W czasach pokoju jego natura wydaje się być dosyć oczywista i nikt na co dzień nie walczy o jego zachowanie. Inaczej sytuacja wygląda w czasach wojny, kiedy człowiek żyje w strasznych warunkach, często w ciągłym zagrożeniu życia, walcząc o podstawowe zasoby.
W spokojnych, bezpiecznych czasach łatwo jest być dobrym człowiekiem, podejmować właściwe decyzje, współczuć oraz pomagać tym, którym wiedzie się gorzej. Sprawa komplikuje się, gdy człowiek zostaje wrzucony w burzliwe czasy, takie jak na przykład wojna, gdzie moralność staje się pojęciem względnym ze względu na czyhające na każdym kroku zagrożenie życia.
Wiele miejsca w literaturze czy w filozofii poświęca się zagadnieniu ludzkiej godności – z czego ona wypływa, na czym ludzie ją opierają i co się wiąże z jej odczuwaniem. Na drugim końcu tych rozważań jest okrutne doświadczenie tego, jak łatwo można ją ludziom odebrać i jak szybko da się ich upodlić.
Zło i jego natura od zawsze intryguje człowieka. Filozofowie i autorzy próbują dociec, jaka jest jego prawdziwa natura, skąd ono wynika i czy człowiek jest z istoty dobry czy zły. W historii swojej cywilizacji człowiek może poszczycić się zarówno wspaniałymi, szlachetnymi dokonaniami, jak i tymi złymi, okrutnymi i przerażającymi.
Szczęście to stan, do którego dąży w swoim życiu każdy człowiek i często opisywany jest właściwie jako cel jego istnienia. Ludzie tworzą sobie różne jego definicje, opisują na odmienne sposoby od momentu, w którym zyskali świadomość, a mimo to wciąż jego ulotna natura zdaje się być nieuchwytna i niemożliwa do opowiedzenia innym.