Jedną z najpotężniejszych i najbardziej wpływowych postaci, jakie Henryk Sienkiewicz opisał w powieści „Potop”, był litewski magnat znany jako Janusz Radziwiłł. Kreując tego bohatera, Sienkiewicz inspirował się faktycznie żyjącym w czasach potopu szwedzkiego człowiekiem. Pełnił on wiele bardzo ważnych funkcji państwowych, jednak w historii Polski zapisał się jako jeden z największych zdrajców własnej ojczyzny oraz narodu. W czasie potopu stanął bowiem razem ze swoim krewnym Bogusławem po stronie najeźdźcy, czyli króla Gustawa Adolfa.
Charakterystyka Janusza Radziwiłła
Janusz Radziwiłł to człowiek niezwykle wpływowy, potężny i bogaty, jeden z magnatów dawnej Rzeczypospolitej. W „Potopie” czytelnik poznaje go jako mężczyznę po czterdziestce, o wysokiej, barczystej sylwetce, dzięki której wzbudzał posłuch w towarzystwie, w którym się znalazł. Był przystojny i sprawiał wrażenie władczej postaci, dzięki czemu inni posłusznie go słuchali. Sienkiewicz opisuje jego rysy twarzy jako „lwie”. Nosił bujnego wąsa, charakterystycznego dla tamtego okresu.
Najważniejszą cechą Janusza było to, że uważał się on za człowieka lepszego od innych, zasługującego na więcej wolności, przywilejów, władzy oraz bogactw. Wyróżniał się na tle innych wyjątkowymi zdolnościami dowódczymi czy żołnierskimi, dlatego też wielu szlachciców widziało w nim swojego przywódcę i szło za nim, nawet gdy przeszedł on już na stronę Szwedów. Budził on więc szacunek, był autorytetem i cechował się też charyzmą, która sprawiała, że inni chcieli za nim podążać.
Radziwiłł to typowy magnat staropolski, potężny, wzbudzający przestrach i odznaczający się zaletami, ale także też typowymi dla jego stanu przywarami. W państwie pełnił on wiele ważnych funkcji, jednak był bardzo chciwy i pragnął więcej władzy. Dlatego też zdecydował się zdradzić swoją ojczyznę w trakcie potopu, szukał w tym bowiem kolejnych zysków dla siebie. Nie szanował on w życiu żadnych świętości. Dla majątku i wpływów był gotów zdradzić ojczyznę, pogwałcić wszelkie zasady moralne i rycerskie oraz splamić własny honor. Najwyższymi wartościami były bowiem dla niego władza oraz pieniądze.
Sienkiewicz opisywał także Radziwiłła jako człowieka bezwzględnego, który nie cofnął się przed niczym, by osiągnąć zamierzony cel. Dla niego był gotów nawet poświęcić życie swoich ludzi. Określany bywał także jako okrutny despota. Potrafił również manipulować innymi, co widoczne było w tym, jak udało mu się przywiązać do siebie Kmicica i wykorzystać go do własnych planów. Magnat stawiał siebie ponad wszystko inne, nawet ponad cały naród, który cierpiał z powodu jego zdrady w trakcie potopu szwedzkiego.
Magnat Janusz Radziwiłł to typowy staropolski szlachcic, majętny, wpływowy, potężny i bezwzględny. Nie wykorzystywał on jednak tych cech w dobrym celu. Wolał realizować własne plany i wzbogacać się nieustannie na cudzym cierpieniu. Jego jedynym celem było ciągłe zdobywanie władzy, która stała się jego prawdziwą obsesją i sensem życia i ostatecznie doprowadziła go do upadku.