Literatura bardzo często kojarzy się z dostarczaniem czytelnikom rozrywki i zabawy, z zajmowaniem mu czasu w przyjemny sposób. Fabuła ma być wciągająca, bohaterowie zajmujący, a lektura ma pozwolić na oderwanie się od codziennych problemów. Nie jest to jednak jedyna funkcja literatury. Dostrzegł to także pozytywistyczny pisarz, Bolesław Prus, o czym wspomniał w swoich „Kronikach”.
W przekonaniu Prusa literatura ma również inne, poważne zadania, jakie powinna starannie realizować. Przede wszystkim z jej pomocą można kolejnym pokoleniom przekazać obraz czasów, w jakich dane dzieło powstawało. To zamrożony w czasie portret danego społeczeństwa, jego członków, światopoglądu, jaki był dla nich ważny, wyznawanych wartości i spraw, które były w tamtych czasach istotne. To opis ich stanu ducha, potrzeb, pragnień oraz pomysłów. Prus wskazuje, że literatura daje możliwość niepowtarzalnego wglądu w intymny świat ludzi żyjących przed nami. To żywe świadectwo, pozwalające na poznanie swojego dziedzictwa.
Literatura to także swoiste lustro, w którym społeczeństwo może się przejrzeć. Autorzy diagnozują trapiące je problemy, napięcia i konflikty, a potem ukazują to przy pomocy wymyślonych fabuł i postaci. To dla ludzi doskonały sposób na to, by ujrzeć własne wady i zdobyć się na refleksję nad nimi. To dla nich właściwie wskazówki, jacy naprawdę są i co powinni w sobie zmienić.
Autor wskazuje także, że tak jak geolog odkrywa nowe skały, tak autor odkrywa nowe typy ludzi i prądy. W literaturze jest bowiem miejsce na obserwację zjawisk, na ukazywanie ich i na wskazywanie ludziom, dokąd zmierzają w swoich pragnieniach i marzeniach. Twórca literatury jest więc swoistym przewodnikiem duchowym dla odbiorców, jest też ich obserwatorem i jego zadaniem jest opisywać potem w przystępny sposób to, co dostrzegł w swoich współbraciach.
Pisarz to nie tylko artysta, to także naukowiec i badacz ludzkich dusz i charakterów. Literatura jest więc sprawozdaniem z jego pracy, spisem dokonań, którymi może się poszczycić, listą jego odkryć. Powinna uczyć ludzi tego, kim oni sami są, dawać im okazję do poznania i zbadania siebie i do odkrycia się w tekstach zapisanych cudzą ręką. To doskonałe źródło poznania siebie, zderzenia się z rządzącymi duszą schematami i mechanizmami i dla zrozumienia, co tak naprawdę kieruje motywacjami, pragnieniami i zachowaniem człowieka żyjącego w danej epoce i w danej społeczności.