Konstanty Ildefons Gałczyński był polskim reprezentantem literatury współczesnej, piszącym okresie międzywojennym. Tworzył charakterystyczne wiersze, które umiejętnie łączyły kontrastowe motywy, był także znany ze stworzenia Teatrzyku Zielona Gęś. Unikał jednak wiązania się z jakąkolwiek grupą. Jego dzieła stały się inspiracją dla wielu artystów wykonujących muzykę rozrywkową. Również omawiany utwór, Serwus madonna, doczekał się wielu wokalnych interpretacji.
Serwus madonna – analiza i środki stylistyczne
Wiersz ma formę stroficzną, autor zdecydował się wyodrębnić pięć zwrotek, z których każda składa się z czterech wersów (trzech trzynastozgłoskowców oraz ostatniego – pięciozgłoskowca, epifory, powtarzającego się refrenu, tytułowego Serwus, madonna). Pojawiają się także rymy w układzie krzyżowym oraz dynamiczne przerzutnie, utwór nabiera podobieństwa od hymnu, jego budowa jest stosunkowo regularna.
Zastosowania liryka ma charakter bezpośredni. Podmiot liryczny ujawnia się – jest to poeta nonszalancki, który nie tworzy dla sławy oraz nie szuka usilnie akceptacji. Można go zidentyfikować poprzez czasowniki w pierwszej osobie liczby mnogiej oraz odpowiednie zaimki osobowe (nie umiem, nie dbam, boja matka, znają mnie, przyjdą po mnie). Swoją wypowiedź kieruje wprost do samej Matki Boskiej (madonny), zapisuje jednak jej imię mała literą – zabieg ten odziera ją z sakralnej aury, zestawiony zostaje z potocznym przywitaniem. W omawianym wierszu występują więc zaczerpnięte z liryki inwokacyjnej apostrofy (To ty jesteś, przybrana w złociste kaczeńce; Nie gardź wiankiem poety, łotra i łobuza; A tyś jest matka moja, kochanka i muza).
Warstwa stylistyczna dzieła jest stosunkowo rozbudowana, Gałczyński zastosował liczne oraz zróżnicowane zabiegi artystyczne, które podkreślają atmosferę i sens wypowiedzi. Pojawiają się m.in. plastyczne epitety oddziałujące na wyobraźnię czytelników i budujące nastrój (madonna cicha i wonna, noc deszczowa, wonna ruń, wieża studzwonna, życie wiekuiste, śmierć płonna, policja konna). Uzupełniają je porównania (sława dźwięczy jak wieża studzwonna, wszystko jak sen wariata). Uwagę odbiorców na określone, istotne fragmenty tekstu zwracają wyliczenia, które dodatkowo budują dynamiczne tempo wypowiedzi (matka moja, kochanka i muza, noc deszczowa i wiatr i alkohol). Omawiany wiersz uzyskuje mniej bezpośredni charakter dzięki wyrażeniom przenośnym – metaforom (nie dla mnie spokój ksiąg lśniących wysoko).
Serwus madonna – interpretacja wiersza
Wiersz Serwus madonna jest kierowany do tytułowej bohaterki, Matki Boskiej. W przeciwieństwie do utworów reprezentujących lirykę sakralną, tutaj jest ona pozbawiona świętości. Jest to zabieg zdecydowanie kontrowersyjny, zaskakujący odbiorców. Podmiot liryczny zwraca się do niej bezpośrednio, poprzez kolokwialne powitanie, jak gdyby ich relacja miała koleżeński charakter.
Sprowadzenie Maryi do strefy profanum okazuje się jednak nie być obrazą i znieważeniem, a wręcz przeciwnie. Osoba mówiąca traktuje ją jak bliską sercu przyjaciółkę, która towarzyszy mu na co dzień, a nie tylko w dawnych, biblijnych pismach. Jej czystość i niewinność rozświetlają mroczne, spowite deszczem oraz zakrapiane alkoholem dni. Wprowadza ona do otaczającej, ponurej i przygnębiającej rzeczywistości pozytywny akcent, przypomina o szczęśliwych czasach dzieciństwa – beztroskiego szczęścia, wielogodzinnych zabaw wśród pięknej pogody i urokliwej natury.
Madonna, bardziej niż Bożą rodzicielkę, przypomina zwykłego człowieka. W życiu podmiotu lirycznego pełni ona różnorodne role – matki, kochanki oraz muzy inspirującej do tworzenia – być może jej postać nawiązuje do ukochanej Gałczyńskiego, Natalii.
Osoba mówiąca w utworze mówi także o sobie samym. Jest to poeta, który jednak nie uważa się natchnionego artystę, którego inni powinni podziwiać oraz wychwalać, nie postrzega się jako jednostki wyjątkowej, wybijającej się ponad wszechobecną przeciętność. Odrzuca społeczne konwenanse oraz sławę, nie szuka poklasku, jego życie przypomina raczej „sen wariata” – nieustanne poszukiwanie oraz związane z nim błądzenie po omacku, brak gwarancji odnalezienia sensu, odpowiedzi na liczne pytania.
Podmiot żyje na ulicach, włóczy się po mieście oraz nadużywa alkoholu. Jego egzystencja daleka jest od ideału czy od literackiego postrzegania poety, jednak podmiot liryczny docenia swoje życie, nie czuje potrzeby zapisania się w historii. Jest jednocześnie skromny, ale też zuchwały i szelmowski. Ceni sobie prostotę i pochwala ją, nie potrzeba mu zbyt wiele do szczęścia.
Podsumowanie
Omawiany wiersz, Serwus madonna, jest utworem charakterystycznym dla twórczości Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, dobrze odzwierciedlającym jego literacki styl. Umiejętnie oraz zaskakująco dla czytelników łączy sferę sacrum i profanum, wątki rozrywkowe z poważnymi. Jest to także dzieło autotematyczne, wyznanie poety, który próbuje odnaleźć swoje ja, zidentyfikować swe inspiracje. Serwus madonna za pomocą kontrastów oraz oryginalnej formy poszukuje drogi do odkrycia sensu życia i tworzenia.