Stanisław Barańczak to polski poeta oraz krytyk literacki. Zaliczany do czołowych przedstawicieli Nowej Fali – grupy literackiej działającej w Polsce, w latach 1968-1976. Poezja Barańczaka często otrzymuje miano poezji upolitycznionej. Poeta w swoich utworach podejmował tematykę związaną z sytuacją polityczną, a także społeczną. Oprócz tego, Stanisław Barańczak skupiał się w swoich dziełach na rozmyślaniach na tle metafizycznym, w tym na rozmowach z Bogiem. Utwór „Jeżeli porcelana to wyłącznie taka” pochodzi z tomiku „Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu”, który wydany został w 1980 roku.
Jeżeli porcelana to wyłącznie taka – analiza stylistyczna utworu
Tekst utworu jest podzielony na dwie strofy, z których pierwsza liczy dziesięć wersów, a druga – która stanowi apostrofę – pięć wersów. Wiersz charakteryzuje się nieregularną budową, liczba sylab w wersie nie jest usystematyzowana, co sprawia, że wiersz jest przykładem wiersza wolnego.
Podmiot liryczny w wierszu Stanisława Barańczaka nie ujawnia się, jednak w drugiej strofie przemawia on bezpośrednio do adresata („kto ci powiedział, że wolno ci się przyzwyczajać? / kto ci powiedział, że cokolwiek jest na zawsze?”) – wiersz ten jest więc przykładem liryki bezpośredniej, a także liryki inwokacyjnej (zwrotu do adresata). Poeta zrezygnował także z zastosowania rymów, dzięki czemu wiersz zyskuje miano wiersza białego.
Warstwa stylistyczna utworu Barańczaka nie jest szczególnie rozbudowana. Na pierwszy plan wybijają się apostrofy („kto ci powiedział, że wolno ci się przyzwyczajać? / kto ci powiedział, że cokolwiek jest na zawsze?”), które nadają utworowi cechy liryki inwokacyjnej. W wierszu spotykamy również epitety – „fotel, to niezbyt wygodny”, „etap dziejowy”. Kolejnymi środkami zastosowanymi w utworze Barańczaka są metafory („Jeżeli porcelana, to wyłącznie taka, / której nie żal pod butem tragarza lub gąsienicą czołgu”) oraz porównania („czy nikt ci nie powiedział, że nie będziesz nigdy / w świecie / czuł się jak u siebie w domu?”).
Istotną rolę w utworze odgrywają pytania retoryczne („kto ci powiedział, że wolno ci się przyzwyczajać? / kto ci powiedział, że cokolwiek jest na zawsze?”, które dodają utworowi znacznego dramatyzmu, a ponadto zmuszają czytelnika do refleksji. Poeta zbudował swój tekst, na zasadzie obszernego wyliczenia, co również wpływa na emocjonalność wiersza.
Jeżeli porcelana to wyłącznie taka – interpretacja utworu
Głównym celem utworu „Jeżeli porcelana to wyłącznie taka” Stanisława Barańczaka, jest zmuszenie adresata do refleksji na temat przemijalność i niestabilności ludzkiego życia. Podmiot liryczny przestrzega przed przywiązaniem emocjonalnym do otaczających nas rzeczy materialnych. Przedmioty te powinny przede wszystkim pełnić swoje funkcje, jednak nie powinny być przez nas obdarzone żadnym ładunkiem emocjonalnym.
Przywołana przez poetę zastawa porcelanowa, która często jest przedmiotem dziedzicznym, niosącym za sobą pewną historie, jest według autora nieodpowiednia. W momencie gdy zmuszeni będziemy ją porzucić, będzie nam najzwyczajniej żal („Jeżeli porcelana, to wyłącznie taka, / której nie żal pod butem tragarza lub gąsienicą czołgu”).
Podmiot liryczny mówi, że lepiej nie przyzwyczajać się do wszelkich wygód i miejsc, aby cały czas pozostawać w gotowości do zmiany („jeżeli fotel, to niezbyt wygodny, tak aby / nie było przykro podnieść się i odejść”). Ja liryczne wypowiadające się w wierszu Stanisława Barańczaka twierdzi, że najlepiej skupiać się na przedmiotach pożytecznych – należy czytać książki, których treść będziemy w stanie zapamiętać, ilość ubrań ograniczyć do takiej, którą będziemy w stanie unieść w walizce. Należy jedynie snuć plany, których nie będzie nam żal porzucić.
Według podmiotu lirycznego nigdy nie wiemy, kiedy nadejdzie krytyczny moment, podczas którego zmuszeni zostaniemy do zmiany naszego miejsca zamieszkania. Słowa „kiedy nadejdzie czas następnej przeprowadzki / na inną ulicę, kontynent, etap dziejowy / lub świat” sugerują także, że poeta nie skupia się jedynie na przemieszczaniu się po kuli ziemskiej. „Przeprowadzka” oznaczać także może śmierć.
Autor podsumowuje swój utwór za pomocą pytań retorycznych. Taki zabieg zmusza odbiorcę do głębokiej refleksji na temat przemijalności, oraz niestałości życia. Podmiot liryczny mówi „kto ci powiedział, że wolno ci się przyzwyczajać? / kto ci powiedział, że cokolwiek jest na zawsze? / czy nikt ci nie powiedział, że nie będziesz nigdy / w świecie / czuł się jak u siebie w domu?”.
Przesłanie tego fragmentu jest jasne: w naszym życiu nie ma absolutnie rządnej rzeczy, która będzie z nami na wieczność. Jedyną stałą jest zmiana, warto więc wziąć ją pod uwagę i być na nią gotowy, w każdym momencie. Spokój panujący na świecie nie jest dany na zawsze, zupełnie tak samo jak ludzkie życie.
Podmiot wypowiadający się w wierszu, wychwala minimalizm. Nie tylko materialny, ale także emocjonalny. Z powodu kruchości i przemijalności, człowiek nie powinien się wiązać emocjonalnie z niczym, by ułatwić sobie ewentualne zmiany.