Liryka inwokacyjna jest mniej popularna niż liryka pośrednia, jednak stanowi ważny element urozmaicający utwory. Może być stosowana w całym utworze, jak i w jego fragmencie, jak choćby „Inwokacja” w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza. Dzięki bezpośrednim zwrotom do adresata skutecznie zachęca do podjęcia wskazanych działań lub kształtuje określone postawy. Jakie są cechy liryki apelu? Gdzie można się z nią zetknąć w polskiej literaturze?
Liryka apelu – definicja
Liryka apelu, znana również jako liryka inwokacyjna, to jeden z głównych sposobów konstruowania wypowiedzi lirycznej, które wyróżnia się ze względu na stosunek podmiotu lirycznego do rzeczywistości przedstawianej w utworze. Podmiot liryczny nadaje utworowi całokształt i wyznacza jego kompozycję. Liryka apelu często przyjmuje formę wyznania. Jest pobocznym i rzadszym typem liryki niż liryka pośrednia. Utwór może mieć formę literackiego przemówienia lub listu ze względu na specyficzny, oratorski styl. W treści pojawiają się pytania retoryczne. Liryka apelu jest charakterystyczna dla ody oraz dla utworów, które powstały w celu przekazania jakiejś idei, programu politycznego, wizji przyszłości. Mogą również mieć cel dydaktyczny. Liryka inwokacyjna o tematyce miłosnej może być z kolei kierowana do upersonifikowanego pojęcia.
Liryka inwokacyjna – cechy
Liryka apelu polega na zwracaniu się bezpośrednio do odbiorców, dlatego występują w niej charakterystyczne zwroty, które jasno wskazują na to, kto ma odczytać apel. Podmiot ujawnia swoje uczucia wprost i wyraża się w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Odbiorcą może być zarówno jedna, konkretna osoba, jak i cała grupa. Równie dobrze może to być upersonifikowane pojęcie. W utworze pojawiają się liczne apostrofy. Występują zarówno na początku i końcu utworu, jak i w jego środkowej części w zależności od tego, kiedy autor chce przykuć główną uwagę do treści. Podmiot liryczny przedstawia jasne stanowisko w danej kwestii, dlatego odbiorca nie musi się niczego domyślać. Autor wykorzystuje elementy perswazji, by przekonać adresata utworu do swoich racji lub przyjęcia określonych postaw. Sugestia dotycząca zachowania odbiorcy jest wyraźna i wyrażona wprost.
Liryka zwrotu do adresata – przykłady
Najsłynniejszym polskim przykładem liryki apelu jest „Inwokacja” autorstwa Adama Mickiewicza. Fragment:
„Litwo, Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.”
większość uczniów i dorosłych zna na pamięć. Mickiewicz zwraca się do swojej ojczyzny, czyli Litwy, a jego celem jest kształtowanie postaw patriotycznych.
Liryka apelu pojawia się również w „Liście do ludożerców” Tadeusza Różewicza. Różewicz zachęca w nim do większej życzliwości wobec drugiego człowieka i zrozumienia potrzeb innych. Zwraca się w nim do „ludożerców”, czyli osób, którym brakuje empatii w codziennym życiu.
„Kochani ludożercy
nie patrzcie wilkiem
na człowieka
który pyta o wolne miejsce
w przedziale kolejowym”
Z kolei Adam Asnyk w wierszu „Do młodych” apeluje do młodszego pokolenia, by szanowało dokonania starszych i jednocześnie zachęca ich do kolejnych osiągnięć. Asnyk pisze do nich:
„Szukajcie prawdy jasnego płomienia!
Szukajcie nowych, nie odkrytych dróg…”