Ałuszta w nocy to dwunasty w kolejności sonet ze zbioru Sonety Krymskie autorstwa Adama Mickiewicza. Został zainspirowany nocnym zwiedzaniem w Ałuszty – miasta położonego na wybrzeżu półwyspu Krymskiego, u podnóża Gór Krymskich.
Ałuszta w nocy – wstęp do analizy i interpretacji
Utwór to kolejny z sonetów, w którym dominuje opis lokalnej natury. Według niektórych klasyfikacji, Ałuszta w nocy jest jednym z czterech sonetów opisujących podróże po krymskich dolinach. Pozostałymi trzema sonetami są poprzedzające wiersze: Bajdary i Ałuszta w dzień, oraz kolejny sonet – Czatyrdah. Istnieje również klasyfikacja przyporządkowująca ten sonet do grupy utworów czysto opisowych, które znajdują się w zbiorze. Pozostałymi dwoma są sonet jedenasty i trzynasty.
Z kontekstu biograficznego autora wiemy, że podczas swojej podróży po półwyspie Krymskim, przebywał on na wygnaniu. Była to kara, jaka została na niego nałożona w procesie filomatów i filaretów. Mickiewicz został zmuszony do opuszczenia ojczyzny, stąd w wielu sonetach widoczne jest wyobcowanie, poczucie osamotnienia. Warto jednak pamiętać, że podróż na półwysep Krymski zachwyciła poetę – szczególnie natura. Widać także duży wpływ nowej kultury oraz religii wschodniej. Biorąc pod uwagę wyżej wymienione informacje, możemy utożsamiać podmiot liryczny z bohaterem wiersza.
Ałuszta w nocy – analiza utworu
Ałuszta w nocy to sonet – utwór liryczny o określonym schemacie i budowie kompozycyjnej. Całość jest czternastowersowa, napisana trzynastozgłoskowcem. Wiersz podzielony jest na dwie, czterowersowe strofy oraz dwa trójwiersze. Każdy element pełni konkretną, z góry określoną rolę w sonecie. Początkowe zwrotki mają wprowadzać odbiorcę w sytuację liryczną, nadawać klimatu i wzmacniać końcową pointę, która znajduje się w ostatnich dwóch trójwierszach.
Znajomość poszczególnych elementów jest ważna i pozwala na dostrzeżenie kilku odstępstw, na jakie pozwolił sobie Adam Mickiewicz. Ałuszta w nocy to sonet pozbawiony końcowej konkluzji. Poeta skupił się wyłącznie na opisie przyrody i naturalnych zjawisk. Zachowany został jednak określony układ rymów. W pierwszych dwóch zwrotkach układ abba i abba tworzy rymy okalające. Ostatnie dwa trójwiersz posiadają układ cdc i dcd, który tworzy rymy krzyżowe. Taki układ nie pozwala na zaburzenie kompozycji wiersza i tworzy harmonijną całość.
Aby opisać przyrodę widoczną w Ałuszcie, autor użył wielu środków stylistycznych. Warto zwrócić tutaj uwagę na rozbudowane metafory i porównania. Mają one na celu jak najdokładniej oddać klimat panujący w wierszu, przedstawić sytuację liryczną. Kwieciste, rozbudowane przenośnie są charakterystyczne dla kultury i poezji wschodniej – możemy zaobserwować ich wpływ na autora – są to elementy orientalizmu, podobnie jak nacechowany erotycznie opis orientalnej nocy znajdujący się pod koniec utworu.
W sonecie ważne są także wykrzyknienia, czasem w formie apostrofy, które nadają dynamizmu, zwracają uwagę odbiorcy na istotne elementy i wprowadzają patetyzm. Ważne są także epitety, które pozwalają na dokładniejsze opisanie przyrody krymskiej i przybliżają stan podmiotu lirycznego i jego emocje.
Ałuszta w nocy – interpretacja utworu
W pierwszej strofie podmiot liryczny opisuje zachód słońca nad górami Krymskimi. Gwiazda porównana jest do wielkiej lampy, która uderza o Czatyrdah i rozpada się, promieniując szkarłatną czerwienią. Na końcu lampa gaśnie – zapada noc. Pielgrzym, który sam siebie określa jako błędnym, zagubionym, zaczyna nasłuchiwać nocnych odgłosów przyrody, które opisane są w drugiej strofie. Noc jest spokojna. Wypełnia ją szum źródeł, czuć powietrze wypełnione zapachem kwiatów, które uderza w serce podmiotu lirycznego – dźwięk jest niesłyszalny dla ucha, chodzi tutaj o emocje i uczucia, które odczuwa podróżnik.
W pierwszym trójwierszu następuje dynamizacja utworu. Kiedy noc staje się cicha i całkowicie czarna, a podmiot liryczny zaczyna powoli zasypiać, nad jego głową przelatuje meteoryt, rozświetlając góry i miasto – dla podmiotu lirycznego jest to zachwycający widok, co potwierdzają wykrzyknienia. Drugi trójwiersz rozpoczyna apostrofa do nocy wschodniej – pięknej, nieprzewidywalnej, namiętnej, która raz za razem zaskakuje poetę, pieści jego zmysły za pomocą świetlnych spektakli. Jest to nacechowany erotycznie opis – widać tutaj wpływ wschodniej kultury i poezji. Wyraz odaliska pochodzi od określenia na kobietę namiętną, uwodzicielską.
Chociaż w tym sonecie autor nie stosuje się ściśle do określonych zasad, to widać w nim podział na dwie części. Pierwsza z nich, dwie początkowe strofy, opisuje przyrodę w obrębie Ałuszty. Podmiot liryczny jest zachwycony, nocą znów czuje się ukojony szumem wody i nocnym powietrzem. Druga część – dwa trójwiersze – to nagłe, niespodziewane zjawisko, jakim był meteoryt przelatujący nad miastem, a który zachwycił poetę – zarówno swoim wyglądem jak i niespodziewanym momentem pojawienia się.
W sonecie szczególnie widoczny jest motyw przyrody i zjawisk natury, którymi zachwyca się podmiot liryczny. Zachód słońca w górach jest piękny i rozświetla całe miasto, podobnie jak przelot meteorytu. Przyroda nocą jest spokojna – szum wiatru koi podróżnika, skłania go do snu. Opis ten jest kontrastowy do momentu zachodu i przelotu meteorytu, które tak zachwycają poetę.