Burza to kolejny, czwarty sonet ze zbioru Sonety Krymskie autorstwa Adama Mickiewicza. Został zainspirowany podróżą morską poety z Odessy na półwysep Krymski.
Burza – wstęp do analizy i interpretacji
Burza to jeden z trzech sonetów „marynistycznych” – kategoria ta została wyodrębniona ze względu na szczególną obecność motywu żeglugi morskiej, podróży, opisów morskiego krajobrazu. Pozostałymi dwoma sonetami są Cisza morska i Żegluga, które poprzedzają Burzę. Warto zaznaczyć, że te trzy utwory tworzą ze sobą zespoloną całość i opowiadają o etapach morskiej podróży podmiotu lirycznego. Ostatni z sonetów jest więc niejako podsumowaniem całego rejsu i końcową konkluzją autora na ten temat.
Z kontekstu biograficznego autora wiemy, że podczas podróży na Krym przebywał on na wygnaniu – była to kara nałożona na Adama Mickiewicza w czasie procesu filomatów i filaretów. Sytuacja, w jakiej znalazł się autor miała na niego duży wpływ, toteż w sonecie widać ból, tęsknotę za ojczyzną – utraconym bezpowrotnie domem. Warto także zaznaczyć, że sam Mickiewicz podczas rejsu z Odessy na półwysep Krymski przeżył burzę morską. Ze względu na powyższe konteksty możemy utożsamiać podmiot liryczny z autorem dzieła.
Burza – analiza tekstu i środki stylistyczne
Utwór Burza jest sonetem – utworem lirycznym o określonej budowie. Całość ma czternaście wersów, które dzielą się na dwie, czterowersowe zwrotki i dwa trójwiersze. Dwie pierwsze strofy mają za zadanie wprowadzić odbiorcę w sytuację liryczną. Nadają także klimatu całemu utworowi, często obfitują w metafory i porównania. Trójwiersze to miejsce na końcową konkluzję w utworze, często w odniesieniu do jego całości. Całość napisana jest trzynastozgłoskowcem – to także wynika z zasad z góry narzuconych przez sonet.
Układ rymów w sonecie również jest typowy dla tej formy. W pierwszych dwóch zwrotkach jest to układ abba. Są to rymy okalające. Inaczej jest w dwóch ostatnich trójwierszach – schemat abc i abc tworzy rymy krzyżowe. Specjalny układ uniemożliwia podział wiersza w inny sposób. Warto także zauważyć, że w tym sonecie rymy są tworzone przez wyrazy, które są ważne dla wybrzmienia całości utworu – dzięki temu autor podkreśla je, zwraca uwagę odbiorcy.
Użyte w tekście środki stylistyczne mają za zadanie nadać treści głębszej wartości merytorycznej i przybliżyć odbiorcy sytuację liryczną ukazaną w tekście. W Burzy szczególnie widoczne jest nagromadzenie wyrazów dźwiękonaśladowczych takich jak ryk, szum, jęki – mają one za zadanie zbudować klimat i oddać trwożny nastrój panujący na statku. Widoczne są także epitety, które podkreślają grozę, strach. Liczne przenośnie i porównania są użyte w celu jak najlepszego opisu sytuacji lirycznej w utworze – za ich pomocą autor jak najdokładniej oddaje tragedię, jaka rozgrywa się na statku.
Burza – interpretacja sonetu
Już pierwszy wers utworu świadczy o jego integralności z poprzednim sonetem – jest to kontynuacja narastającego sztormu. Sytuacja zaczyna robić się groźna, przyroda jest nieokiełznana. Pierwsza zwrotka obfituje w wyrazy dźwiękonaśladowcze: jęki pomp, ryk wody, szum wiatru – wszystkie te odczucia potęgują strach.
Żagle zostały zdarte przez wichurę. Słońce – światło, symbol nowego początku, znika za horyzontem wśród czerwieni zachodu. Wraz z nim znika także nadzieja załogi statku na przetrwanie gwałtownego sztormu. Druga zwrotka to nadal opis burzy morskiej jednak w formie rozbudowanej metafory i porównań. Fale stają się wielkimi górami, które niosą ze sobą śmierć. Statek został porównany do samotnego żołnierza, który walczy z wysokimi murami. Porównanie to jeszcze bardziej potęguję grozę sytuacji ze względu na jego wojenny charakter.
Pierwszy trójwiersz to powrót do rzeczywistości. Autor nie skupia się już na szalejącym morzu, ale na ludziach, którzy płyną statkiem i ich reakcjach. Niektórzy rozpaczają, panikują, inni znów rzucają się w objęcia przyjaciół i modlą się o uchronienie przed śmiercią. Zarówno na statku jak i na morzu panuje chaos.
Kontrastowy do tego obrazu jest drugi trójwiersz – opisany w nim człowiek jest wyalienowany, sam. Przypatruje się on reakcjom współpasażerów z pozornym spokojem, milczy. Sam jednak zazdrości innym ludzkich odruchów, utraty kontroli, do której on nie jest zdolny. Nic go nie wzrusza, nie potrafi dać ponieść się emocjom – jedyne, co może robić, to obserwować. Podkreśla to szczególnie ostatni dwuwiersz – wprowadza on także końcową konkluzję utworu. Biorąc pod uwagę poprzednie dwa sonety z cyklu Sonety Krymskie możemy utożsamiać spokojnego pasażera z podróżnikiem z poprzednich wierszy.
W ostatnim trójwierszu Burzy zawarty został charakterystyczny motyw bohatera romantycznego – wyobcowanego, o skomplikowanej przeszłości i traumatycznych przeżyciach. Trzy sonety o tematyce „marynistycznej” opisują etapy przeżyć podmiotu lirycznego podczas rejsu. Burza jest końcową konkluzją dotyczącą nie tylko podróży, ale przede wszystkim uczuć i emocji podróżnika – nawet pomimo chwilowej radości nie jest on w stanie znaleźć ukojenia dla swojej duszy, ból związany z traumą nie opuszcza go. Warto zwrócić uwagę także na motyw przyrody – dzikiej, nieokiełznanej, która stanowi śmiertelne zagrożenie dla człowieka.