Mianem inwersji w literaturze określa się zmianę kolejności wyrazów w zdaniu, czyli zastosowanie szyku przestawnego. Taki zabieg umożliwia zwiększenie wartości artystycznej dzieła i wskazanie, który element treści jest najistotniejszy. Jak wygląda inwersja w literaturze i gdzie ją stosowano?
Co to jest inwersja w literaturze?
Inwersja to zabieg stylistyczny znany również jako szyk przestawny i przestawnia. Jest to figura, która zmienia kolejność wyrazów podlegających zależności składniowej. Po jej zastosowaniu szyk zdania odbiega od norm językowych. Dzięki niej autor może podkreślić, które słowo w zdaniu jest najważniejsze lub uzyskać pożądany rytm. Inwersja w literaturze pojawia się głównie w poezji barokowej i klasycystycznej. Stosowano ją zarówno w polskich, jak i obcojęzycznych wierszach.
W jakich utworach występuje inwersja?
Inwersja występuje głównie w literaturze barokowej, w której ma za zadanie nadawać wierszom podniosły, uroczysty ton. Po zmianie szyku nawet proste zdanie staje się elegantsze i bardziej zaskakujące. W poezji barokowej autor dążył do olśnienia i zaskoczenia odbiorcy dzieła, a więc do osiągnięcia maksymalnego kunsztu artystycznego. Stosowanie inwersji pozwala podnieść walory estetyczne języka. Inwersja w wierszu barokowym dodatkowo wpływa na dynamikę utworu. Po jej zastosowaniu można uzyskać zupełnie inny rytm bez wpływania na treść wiersza. Język polski umożliwia stosowanie dość swobodnego szyku zdań. Dzięki deklinacji można zmienić kolejność podmiotu i orzeczenia oraz pozostałych części zdania z zachowaniem prawidłowej odmiany każdego wyrazu. Przestawnia w wierszach pozwala również uzyskać dokładny rym.
Inwersja w literaturze pojawia się w Biblii. Uznaje się ją za jeden z wyznaczników stylu biblijnego. Szyk przestawny w przypowieściach, Starym i Nowym Testamencie podkreśla najważniejsze osoby i działanie Boga. Można stosować ją także we współczesnych utworach. Po przestawnię sięgała m.in. Wisława Szymborska. Inwersja w poezji zagranicznej występuje w poezji japońskiej. Jest charakterystyczna dla haiku, czyli krótkich wierszy niepozwalających na jednoznaczną interpretację i operujących paradoksem zgodnie z filozofią zen.
Inwersja w literaturze – przykłady
Inwersja w barokowej poezji była stosowana przez Mikołaja Sępa-Sarzyńskiego. Jej przykładem jest fragment wiersza „Pieśń V. Na kształt psalmu LXX”:
„(…)I mnie policz w tę liczbę, ojcze miłosierny,
A daj, bym i tu baczył, iżem proch mizerny”.
Zmiana szyku zdania wskazuje, na które elementy czytelnik powinien zwrócić większą uwagę. W tym przypadku autor skłania go do refleksji na temat samego siebie wobec Boga. Z kolei w Biblii szyk przestawny podkreśla znaczenie Boga, jego moc i czyny: „I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą” (Rdz 1, 5.). Wisława Szymborska sięgała po inwersję współcześnie. Używała jej w najsłynniejszych, jak i mniej znanych utworach. W wierszu „Cebula” zastosowała szyk przestawny w zdaniu „Sam się aureolami na własną chwałę oplata.” Czesław Miłosz kilkukrotnie zastosował inwersję w „Campo di Fiori”, zwracając uwagę na tragedię dziejącą się w czasie powstania w warszawskim getcie:
„(…)I wtedy po wielu latach
Na nowym Campo di Fiori
Bunt wznieci słowo poety.”