Baśnie to fantastyczne utwory epickie. Przedstawiony w nich świat ma cechy fantastyczne, a sama opowieść zwykle jest dość krótka, choć dłuższa niż bajka. Pierwsze baśnie były przekazywane w formie ustnej. Z czasem zaczęto je spisywać. Jakie są cechy baśni? Jak wyglądały w swojej pierwotnej wersji?
Baśń – co to takiego?
Baśnie to utwór literacki, w którym występują postaci i zdarzenia fantastyczne. Wątki realistyczne mogą w niej przeważać, jednak zawsze współistnieją z fantastycznymi wydarzeniami. Baśń przekazuje ważne elementy ludowego światopoglądu i utrwala je w społeczeństwie. Pomaga oswajać się z lękami poprzez ukazywanie myśli i emocji w sposób klarowny, zrozumiały dla odbiorcy.
Utwór zwykle jest pisany prozą, jednak równie dobrze może być wierszowana. Słynne baśnie Hansa Christiana Andersena to utwory prozaiczne, natomiast „Bajka o carze Sałtanie” autorstwa Aleksandra Puszkina została napisana wierszem. W baśni nie można jednocześnie określić miejsca i czasu wydarzeń. Fabuła dzieje się w nieokreślonej rzeczywistości bez wskazania jej ram czasowych. Konstrukcja historii jest nieskomplikowana, a świat realny i fantastyczny wzajemnie się przenikają bez wyraźnej granicy.
Pierwotne wersje baśni różnią się od obecnie znanych historii dla dzieci. Dawne baśnie były pełne przemocy i śmierci, a występujące w nich wątki miały za zadanie przestrzegać przed zachowaniami łamiącymi przyjęte zasady moralne. Śpiąca Królewna nie obudziła się po pocałunku księcia, lecz została przez niego zgwałcona, a Czerwony Kapturek został nakarmiony przez wilka mięsem i krwią własnej babci. Wersje pierwszych baśni różniły się od siebie w zależności od regionu i zmian wprowadzanych przez kolejnych opowiadających.
Baśń – cechy
Główną cechą baśni jest zatarcie granic pomiędzy światem realnym i magicznym. W baśniach pojawiają się mówiące zwierzęta, rośliny o magicznych cechach, a także postaci fantastyczne zamieszkujące w lasach, na łąkach, w rzekach i zwykłych domostwach. Bohaterowie baśni swobodnie przemieszczają się pomiędzy światem rzeczywistym a tym, w którym oddziałują siły nadprzyrodzone i żyją postacie fantastyczne. Pojawianie się zjawisk nadnaturalnych nie powoduje w nich zdziwienia i zaskoczenia, gdyż postacie w baśni przyjmują magiczne zdarzenia w świecie za normę. W historii pojawiają się wróżki, czarownice, krasnoludki, trolle i skrzaty, które wchodzą w interakcje z ludźmi.
W obecnie znanych wersjach baśni pojawia się schemat tryumfu dobra nad złem. Dobra wróżka pokonuje złą czarownicę, a rycerz ratuje księżniczkę przed rychłą śmiercią. Pierwotne baśnie wyglądały nieco inaczej, gdyż często nikt nie ratował bohatera, a opowieść kończyła się dla niego tragicznie. W „Czerwonym Kapturku” dziewczynka ostatecznie zostaje zjedzona przez wilka, a postać gajowego w ogóle się nie pojawia.
W baśniach pojawia się motyw wiary w ingerencję mocy nadprzyrodzonych w realny świat. Ponadto przyroda przyjmuje antropomorficzny kształt, dlatego bohaterowie rozmawiają ze zwierzętami, a żywioły mają ludzką, emocjonalną motywację dla swoich działań wobec bohaterów. Charakterystyczne dla baśni jest utrwalanie niepisanych norm moralnych, np. szacunku dla starszych i prawdomówności. Karę za kłamstwo ukazano w baśni „Pinokio”. Nos tytułowego bohatera wydłużał się za każdym razem, gdy mówił nieprawdę. Baśń jednocześnie wskazuje sprawiedliwe zachowania, za które bohaterów spotyka nagroda, np. obsypanie złotem jednej z sióstr w ramach zapłaty za ciężką pracę w baśni „Pani Zima”.