Narracja pierwszoosobowa to sposób opisywania wydarzeń w utworze literackim z punktu widzenia pierwszej osoby, czyli jako „ja”. Narratorem może być zarówno główny bohater, jak i inna osoba występująca w powieści. W jednym dziele może być również kilku narratorów pierwszoosobowych. Jaka jest definicja narracji pierwszoosobowej? Jakie są jej rodzaje?
Narracja pierwszoosobowa – definicja
Cechą charakterystyczną narracji pierwszoosobowej jest opisywanie wydarzeń w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Jest to tak zwana narracja pamiętnikarska. Narrator jest jednocześnie postacią powieści i sam uczestniczy w opisywanych przez siebie zdarzeniach. Widzi tyle, ile jest w stanie dostrzec, dlatego nie może opowiadać o wydarzeniach mających miejsce tam, gdzie go nie ma. Nie opowiada o psychice i przeżyciach innych bohaterów. Może jedynie snuć domysły na temat tego, co jest poza jego wiedzą.
W narracji pierwszoosobowej narrator może opisywać sam siebie, jednak zawsze robi to z własnej perspektywy. Nie wie, jak postrzegają go inni bohaterowie i co o nim myślą. Zna jedynie własne odczucia wobec siebie, dlatego jest nieobiektywny. Ogranicza go jego własny światopogląd, przeżycia i zmysł obserwatorski.
Narracja pierwszoosobowa – rodzaje
Najczęściej występujący rodzaj narracji pierwszoosobowej to narracja bezpośrednia. Rolę narratora pełni zwykle główny bohater, choć równie dobrze może być to jego towarzysz, antagonista lub inna postać. Ważne jest, by narrator był jedną z głównych postaci w całej książce lub danym rozdziale. Dzięki temu fabuła jest szeroka i ciekawa, gdyż poboczna postać ma zbyt wąski wgląd w wydarzenia w powieści.
Narratorem może być również świadek wydarzeń. Narracja w pierwszej osobie odbywa się wtedy z punktu widzenia obserwatora, który opowiada o tym, co go otacza. Taka forma opisywania wydarzeń jest węższa, jednak niekiedy uzupełnia fabułę o ciekawe spostrzeżenia.
W przypadku prowadzenia narracji pierwszoosobowej pojawia się kilka pułapek. Przede wszystkim wiedza o wydarzeniach w książce sprowadza się do tego, co wie i widzi sam narrator. Wyłamanie się z tego schematu sprawia, że narracja zmienia się w narrację trzecioosobową z punktu widzenia wszechwiedzącego, nieokreślonego opowiadającego. Ponadto narrator w pierwszej osobie nie może zbyt często mówić o swoim wyglądzie wewnętrznym. W celu jego opisywania musiałby przeglądać się w lustrze lub skupiać się na innych czynnościach powodujących zbędne wydłużenie powieści.
Narracja pierwszoosobowa – przykłady w literaturze
Narrator pierwszoosobowy często jest wykorzystywany w powieściach młodzieżowych, w których autorowi zależy na zbudowaniu więzi pomiędzy czytelnikiem a głównym bohaterem. Pierwszoosobowy narrator występuje m.in. w „Igrzyskach Śmierci”, sadze „Zmierzch” i trylogii „Niezgodna”. Narracja w pierwszej osobie pojawia się również w książkach autobiograficznych. Ich przykładem jest „Kwiat Pustyni”, autorstwa Waris Dirie. Autor opowiadający o sobie nie może robić tego w inny sposób, niż stosując odmianę czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej. W przeciwnym razie jego opowieść traci autentyczność lub staje się powieścią biograficzną, przygotowaną przez innego autora na temat danej postaci.