Wiersz biały to rodzaj poezji, w której nie stosuje się rymów. Rytm wiersza tworzy się za pomocą innych środków stylistycznych, podnosząc jego walory artystyczne i przykuwając uwagę odbiorcy na określonym fragmencie treści. Biały wiersz najczęściej pojawia się we współczesnej poezji.
Wiersz biały – co to jest?
Wiersz biały to wiersz, w którym nie stosuje się rymów. Poszczególne wersy kończą się w dowolny sposób, a rytm i melodia wiersza powstają poprzez zastosowanie innych zabiegów. Autor zwykle tworzy wersy zawierające tę samą liczbę sylab. Dzięki temu utwór lepiej się czyta i recytuje. Przemyślany układ intonacyjno-składniowy i akcentowy odróżnia wiersz biały od prozy.
Wiersz biały – definicja
Najprościej określić wiersz biały jako pozbawiony rymów. W zależności od epoki i zamierzeń autora stosuje się w nim inny układ i zabiegi wersyfikacyjne. Wersy mogą zawierać taką samą liczbę sylab, mieć akcenty umieszczone w tych samych miejscach lub składać się z nietypowych przerzutni. W literaturze polskiej wiersz biały pojawił się za sprawą Jana Kochanowskiego w „Odprawie posłów greckich”. Kochanowski nawiązał w nim do starożytności, w której wiersze białe były powszechnie tworzone. Częste jest wykorzystywanie wierszy białych do przekładów dramatów starożytnych i napisanych przez Williama Szekspira. Dzięki nim można zachować najważniejsze wątki dramatu i jednocześnie utrzymać rytm wypowiedzi poszczególnych postaci.
Wiersze białe dzielą się na wiersz biały w numerycznym systemie wersyfikacyjnym i w systemie nienumerycznym. Wiersz biały numeryczny stosuje toniczny, sylabiczny i sylabotoniczny system wersyfikacyjny. W wierszu nienumerycznym mogą pojawiać się długie wersy odpowiadające zdaniu lub wyraziste cząstki zdania, tworzące krótkie wersy. Cała zwrotka składająca się z 3-4 wersów tworzy wtedy jedną, dłuższą myśl.
W wierszu białym można łamać reguły składni za pomocą ostrych przerzutni. Podział na wersy jest nieoczywisty, a pomiędzy ich długością pojawiają się spore rozbieżności. Przerzutnia umożliwia podkreślenie konkretnych części wersów lub nadanie wierszowi określonego wydźwięku emocjonalnego. Takie zabiegi są częste we współczesnej poezji. W niektórych wierszach białych autorzy rezygnują z podziału na strofy, a cały utwór ma jednolitą formę.
Wiersz biały – przykłady
Znany przykładem wiersza białego w polskiej literaturze jest „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego, która powstała w XVI wieku. Z rymów zrezygnowała również Wisława Szymborska w utworze „Portret kobiecy”. Utwór ma konstrukcję pozbawioną strof. Tadeusz Różewicz postawił na wiersz biały w utworze „Ocalony”, w którym opisał doświadczenia związane z II wojną światową, zabijaniem innych ludzi oraz nieustannym ryzykiem śmierci. Rezygnacja z rymów miała szokować odbiorcę i skłaniać go ku refleksji:
„Mam dwadzieścia cztery lata
Ocalałem
Prowadzony na rzeź.”
Biały wiersz występuje także w poezji dla dzieci. Julian Tuwim w wierszu „Skakanka” o kózce, która połamała nogi, ostatnią zwrotkę napisał bez żadnych rymów:
„(…)A ja znam może dwadzieścia innych kózek, co od rana do wieczora skakały i zdrowe są, i wesołe, i nic im się nie stało, i dalej skaczą! Grunt, żeby się nie bać! Tak skakać, żeby się nic nie stało! Bo inaczej, co by za życie było? Prawda?” I skacz, ile ci się podoba. Niech dorośli zobaczą, jak się to robi!