Oksymoron to środek stylistyczny, który można zastosować w prozie, poezji i dramacie. Polega na zestawieniu ze sobą dwóch wyrazów o zupełnie przeciwnym znaczeniach. Ma za zadanie wzbudzić u odbiorcy określone emocje i zwrócić uwagę na określoną treść.
Oksymoron – co to jest?
Oksymoron to zestawienie dwóch wyrazów, które tworzą wyrażenie o sprzecznym znaczeniu. Zwykle jest to połączenie rzeczownika i przymiotnika, które opisuje przeciwstawne cechy wobec danego przedmiotu lub osoby. Może to być wyrażenie takie jak: żywy trup, miękki kamień lub zimne słońce. Równie dobrze oksymoron może zawierać czasownik i przysłówek, np. śpiesz się powoli. Zestawienie obu wyrazów jest przemyślane i ma za zadanie przykuć uwagę odbiorcy lub wywołać w nim sprzeczne uczucia.
Oksymorony często pojawiały się w poezji barokowej. Sprawiały, że utwór zyskiwał zaskakujący wydźwięk, a język stawał się bardziej kwiecisty. Wyrazy o sprzecznym znaczeniu stosowano również w utworach z okresu romantyzmu. Obecnie pojawiają się w literaturze, lecz budzą mniejsze zdziwienie. Z oksymoronem w literaturze ma się do czynienia wyłącznie w sytuacji, gdy połączenie sprzecznych wyrazów jest wykonane celowo.
Oksymoron – funkcje
Najważniejszą funkcją oksymoronu jest wywołanie określonych emocji u odbiorcy. Sprzeczne wyrażenia skłaniają do zastanowienia się nad ich sensem oraz przykuwają większą uwagę do danego fragmentu tekstu. Czytelnik powinien zastanowić się, dlaczego autor zestawił dwa słowa w taki, a nie inny sposób i co chciał w ten sposób zasygnalizować. Oksymoron wskazuje również na złożoność uczuć. Miłość, nienawiść, przyjaźń, gniew lub zazdrość często nie dają opisać się w prosty sposób, dlatego można przedstawić je dopiero po stworzeniu określenia z przeciwstawnych wyrazów. Z tego samego powodu oksymoronu używa się do opisywania zjawisk i skłaniania do refleksji nad nimi (np. nad przemijaniem).
Oksymorony służą także ubarwianiu języka. Wykorzystują poetycką funkcję języka i bawią odbiorcę treści. Mogą funkcjonować na zasadzie zbliżonej do związku frazeologicznego. Ich dosłowne rozumienie jest błędne i sprawia, że czytelnik interpretuje utwór w inny sposób niż zamierzał autor. Oksymoron powinno się odczytywać podobnie jak przenośnię lub paradoks.
Niektóre oksymorony odwołują się do stereotypów. Mogą wiązać się z postrzeganiem niektórych grup zawodowych i społecznych lub ogólnoprzyjętymi normami kulturowymi. Służą zwróceniu uwagi na konieczność indywidualnego postrzegania każdego człowieka.
Oksymoron – przykłady
Przykłady użycia oksymoronów można znaleźć w codziennej, potocznej mowie. W literaturze oksymoron pojawia się między innymi w wierszu Franciszka Karpińskiego, znanego z kolędy „Bóg się rodzi”. Fragment „(…) ogień krzepnie, blask ciemnieje, ma granice nieskończony” podkreśla same sprzeczności w narodzinach Boga jako człowieka. Podobną sprzeczność pokazał w wierszu Jan Andrzej Morsztyn. Oksymoron „(…) I mrozem pałam, i ogniami leję” pojawia się w wierszu „Vaneggiar d’una innamorata”. Zbigniew Herbert użył oksymoronu o suchej wodzie w utworze „Co będzie”.
Oksymoron pojawia się w również w literaturze obcojęzycznej. Występuje w dramacie „Romeo i Julia”, np. w monologu Romea, gdy wypowiada zdanie o „ciężkiej lekkości”.