Adam Mickiewicz jest najwybitniejszym polskim przedstawicielem romantyzmu, docenianym także w całej Europie. Tworzył poezje, ballady, dramaty romantyczne i publicystykę. Jego debiutancki zbiór zatytułowany “Ballady i romanse” z roku 1822 roku, wyznacza umowną datę rozpoczęcia się romantyzmu w Polsce. Utwór “Lilije” pochodzi właśnie z tego zbioru. Oparty jest on na wywodzącej się ze średniowiecza pieśni ludowej “Pani zabiła pana”.
Lilije – Analiza utworu
W utworze zastosowana została liryka pośrednia, odbiorca ma do czynienia z trzecioosobowym, wszechwiedzącym narratorem, który relacjonuje mu wydarzenia z pewnej perspektywy. Nie jest on jednak ich bezpośrednim uczestnikiem, raczej obserwatorem.
Budowa wiersza jest raczej nieregularna. Istotne jest to, że utwór jest balladą, gatunkiem chętnie wykorzystywanym w romantyzmie. Liczy ona aż 353 wersy, podzielono ją na części, jest to więc wiersz stroficzny. Strofy nie zawierają takiej samej liczby wersów. Zastosowane zostały różne rodzaje rymów – między innymi parzyste aabb i krzyżowe abab.
Mickiewicz stosował zróżnicowane środki stylistyczne. W “Lilijach” są to przede wszystkim liczne epitety, opisujące świat przedstawiony i sytuację, budują one także atmosferę: “zbrodnia niesłychana”, “cała skrwawiona”, “pan leży głęboko”, “ciemno, wietrzno, ponuro” czy “zsiniałe usta”. Emocjonalną atmosferę utworu podkreślają wykrzyknienia (“Ha! mąż, ha! trup!”, “Oto krew! oto nóż! Po nim już, po nim już!”). Na rytm wiersza wpływają anafory, na przykład “Jak pan leży głęboko, jak pan leży głęboko” oraz porównania “A rosną tak wysoko, jak on leży głęboko”. Poetyckość tekstu podkreślona jest przez metafory (“droga cnoty śliska”).
Lilije – streszczenie utworu
Na początku utworu jego główna bohaterka zabija swojego męża, który był uczestnikiem wyprawy Bolesława Chrobrego na Kijów. Robi to z obawy przed jego reakcją, gdyby dowiedział się o jej niewierności. Pani tłumaczy się swoją młodością i długą nieobecnością męża. Po morderstwie zakopuje ciało, następnie sadzi na nim rośliny- tytułowe lilie – i udaje się do pustelnika, by dowiedzieć się, jak ulżyć swojemu sumieniu. Pustelnik nie pomaga jej i zapowiada, że tylko jej mąż nieboszczyk wyda jej tajemnicę. Po jakimś czasie wszyscy zapominają o mężu, nawet jego dzieci, uznają, że poległ na wyprawie wojennej. Jedynie jego żonę wciąż prześladują wspomnienia o nim. Tymczasem domostwo odwiedzają szwagrowie i proponują pani małżeństwo. Nie umie ona jednak zdecydować, więc udaje się po radę do pustelnika, który najpierw proponuje wskrzeszenie męża, a potem mówi jej, by bracia upletli wianki z kwiatów i poprosili kobietę o wybór jednego z nich. Bracia zbierają kwiaty na wianki z grobu swojego brata. Pani wybiera jeden z nich, nadchodzi dzień ślubu, jednak odrzucony szwagier jest zły i wybucha między nimi bójka. Wtedy w cerkwi pojawia się zmarły mąż, który oznajmia, że lilie pochodzą z jego grobu, w związku z czym kobieta należy do niego. Na końcu utworu cerkiew zapada się pod ziemię i wyrastają na niej lilie.
Lilije – interpretacja utworu
Lilie są kwiatami, które kojarzone są powszechnie z niewinnością, czystością i wiernością. Są więc zaprzeczeniem czynów głównej bohaterki ballady, która sadząc lilie próbuje ukryć swoją zbrodnię. W tekście pojawiają się trzykrotnie – są posadzone na grobie zamordowanego męża, gdzie są pozorowaną niewinnością, czystością ukrywającą zbrodnie. Następnie z tych lilii wianki plotą bracia zamordowanego mężczyzny – kwiaty zmieniają swoją symbolikę, teraz oznaczają zdradę dokonaną przez braci, którzy nie szukają brata i pożądają jego żony. Jednak to oni dokonują symbolicznego odkrycia zbrodni, zrywając kwiaty z grobu brata. Trzeci raz lilie pojawiają się w finale wiersza i porastają miejsce, w którym cerkiew zapadła się pod ziemię. Tym razem symbolizują triumf dobra, sprawiedliwą karę dla zbrodniarzy i oczyszczenie świata z grzechu. Przywrócono im ich pierwotną niewinność.
Znaczącą postać jest pustelnik, do którego wszyscy udają się po radę i który proponuje wskrzeszenie zmarłego męża. Posiada on więc jakąś potężną moc, równą nawet stwórcy. Nasuwa on też skojarzenia z Jezusem wskrzeszającym Łazarza. Być może pustelnik ma być tu figurą boską, czuwającą nad społecznością, wszechwiedzącą, pilnującą sprawiedliwości i moralności pośród ludzi.
Z wiersza odczytać przesłanie, że małżeństwo jest święte, przynależy do sfery sacrum i żaden człowiek nie ma prawa w nie ingerować. Utwór nasuwać może skojarzenia z “Makbetem” Szekspira – jedna zbrodnia pociąga za sobą kolejne, aż w końcu zostaje ukarana. Żadna zbrodnia nie pozostanie w ukryciu, każda wyjdzie ostatecznie na jaw i zostanie osądzona.
Ballada Mickiewicza łączy więc w sobie elementy realistyczne, historyczne i fantastyczne. Zdaje się ona być przestrogą dla wszystkich zbrodniarzy, który próbują ukryć swoje winy i daje do zrozumienia, że pewne rzeczy – na przykład małżeństwo – są święte i naruszenie ich nie pozostanie bez kary. Mickiewicz przekazuje te myśli, operując czytelną symboliką i posługując się formą ballady romantycznej.