Jan Kochanowski zapisał się w pamięci potomnych jako wielki poeta epoki renesansu oraz autor trenów, które stworzył po śmierci swojej ukochanej córki, Urszulki. Do kanonu literatury polskiej weszły też takie dzieła jak fraszki i pieśni, a sam Kochanowski mierzył się także z tłumaczeniem literatury oraz z tworzeniem dramatu. Władał doskonale łaciną, ale lwia część jego dzieł powstała w jego ojczystym języku polskim. “Pieśń o spustoszeniu Podola” odbiega klimatem od innych tego typu dzieł, jakie stworzył Kochanowski – jest bardziej gwałtowna i emocjonalna. Należy ona do “Pieśni wtórych” wydanych w roku 1586 w Drukarni Łazarzowej, już po śmierci Kochanowskiego. Pieśń ta umieszczona została na miejscu piątym w zbiorze.
Pieśń o spustoszeniu Podola – analiza utworu i środki stylistyczne
Pieśń jest przykładem liryki apelu. Podmiot liryczny zwraca się do określonego odbiorcy – Polaka. Jest to także utwór, w którym zastosowano lirykę bezpośrednią, podmiot wypowiada się w imieniu zbiorowości, której jest częścią – mówi: “zdołamy”, “dodamy”, “wsiadamy” czy “dajmy”, a w ostatniej strofie wypowiada się w swoim imieniu (“cieszy mię”).
Budowa utworu jest regularna. Pieśń składa się z dwunastu części, a każda z nich zawiera cztery wersy. Napisano ją jedenastozgłoskowcem. Poeta zastosował także rymy parzyste aabb. Poeta zastosował przerzutnię, które sprawiają, że rytm wiersza staje się bardziej niespokojny, gwałtowny, oddający treść utworu (“Wieczna sromota i nienagrodzona/ Szkoda, Polaku!”).
W pieśni pojawiają się także liczne środki stylistyczne, które ją wzbogacają i współgrają z emocjonalną treścią utworu. Przede wszystkim emocje te są oddane poprzez liczne wykrzyknienia, na przykład “Ziemia spustoszona Podolska leży, a pohaniec sprosny, Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny!”, “żal się mocny Boże!” czy “A nas nierządne, ach, nierządne, jedzą!”. Opis sytuacji wzbogacony jest przez epitety, Kochanowski sięga po takie określenia jak “ziemia spustoszona”, “pohaniec sprosny”, “piękne łanie”, “cny Lachu” czy “żelazny Mars”. Ponieważ pieśń powstała w XVI wieku w jej języku znaleźć można liczne archaizmy, na przykład “sromota”, “pohaniec” czy “jakobyć”.
Pieśń o spustoszeniu Podola – interpretacja utworu
Pieśń napisana została w okresie bezkrólewia, po ucieczce Henryka Walezego z kraju i po najeździe tatarskim na Podole w roku 1575. Tatarzy zlekceważyli pokój zawarty między nimi a Polska i przeprowadzili najazd na ziemie podolskie. Kontekst historyczny jest więc ważny dla zrozumienia przekazu utworu, osadzonego w tak konkretnych realiach codzienności Kochanowskiego. Utwór przybiera formę apelu do rodaków podmiotu lirycznego, do Polaków.
Wiersz jest więc reakcją Kochanowskiego na atak Turcji na Polskę. W związku z nim poeta miał liczne przemyślenia, które ubrał w formę pieśni. Swoje refleksje kieruje do ludzi równych mu stanem, czyli do szlachty. Kochanowski zarzuca swym rodakom wiele rzeczy – na przykład, że są mądrzy po szkodzie, że nie potrafią reagować na zagrożenie i dopiero z nieszczęśliwych wydarzeń są w stanie wyciągnąć wnioski, a wtedy niekoniecznie mogą się one okazać przydatne.
Kochanowski próbuje zachęcić swych rodaków do działania, do stania się patriotami i do przełożenia interesów ojczyzny ponad własne wygody i przyjemności. Dopiero wtedy – według poety – będą oni w stanie właściwie zadbać o swój kraj i stać się przykładem dla reszty społeczeństwa. Poeta zachęca do wyciągnięcia nauki z odniesionej porażki, by lepiej przygotować się na nadchodzące wydarzenia. Podkreśla też fakt, że barbarzyński w jego przekonaniu naród, jakim byli Tatarzy, nie powinien mieć szans w starciu ze szlachtą polską, a jednak okazało się, że zostali przez nich pokonani. Rzeczywistość zweryfikowała możliwości polskiego społeczeństwa i szlachty przekonanej o własnej wielkości.
