Stanisław Barańczak to polski poeta, tłumacz literatury angielskiej i krytyk, który żył na przełomie XX i XXI wieku, członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. O poezji mówił że powinna być „Krytycyzmem. Demaskatorstwem. Powinna być tym wszystkim, aż do chwili, gdy z tej Ziemi zniknie ostatnie kłamstwo, ostatnia demagogia i ostatni akt przemocy”. Żył i tworzył, między innymi w czasach PRL, co silnie odbiło się na jego twórczości. Przykładem tego, jest wiersz „N.N. przekręca gałkę radia”.
N.N. przekręca gałkę radia – analiza i środki stylistyczne
Podmiot liryczny wiersza opisuje, relacjonuje zdarzenie, którego jest świadkiem – reakcję nieznanego człowieka na informacje, które słyszy w radiu. Jest to zatem przykład liryki narracyjnej. Część utworu to audycja, radiowa prognoza pogody, ale mimo iż spiker wypowiada się w trzeciej osobie liczby pojedynczej, to nie czyni go to głównym podmiotem lirycznym utworu. Głos z radia wpływa na stan i emocje bohatera. Podmiot liryczny wtrąca swoją uwagę, w trakcie trwania prognozy, „W dniu dzisiejszym – zawiadamia go piersiowy głos”.
Wiersz jest bogaty stylistycznie. Znajdziemy w nim bardzo dużo epitetów, określających głównie zjawiska pogodowe np. „ katastrofalne opady”, „ niebo bezchmurne” , „ twórczy klimat”, „ zwiększonego ciśnienia”. Występują tu także wyliczenia, stanowiące nagromadzenie pozytywnie nacechowanych przymiotników, określających dobre samopoczucie, „ To osiągnięcie sprawi, że będą państwo czuć się świeżo i pogodnie, dziarsko i zdrowo, że państwo też będzie świeże, pogodne, dziarskie, zdrowe, pełną piersią wdychające twórczy klimat oraz atmosferę”. Jednocześnie jest to także hiperbolizacja, czyli wyolbrzymienie, przesada, w tym przypadku o bardzo ironicznym charakterze. Zastosowano także metafory, np. „Te słupy wbijane młotem nieba w każdą głowę”, „Konieczność oddychania tym płynnym betonem.”, ilość atmosfer na głowę mieszkańca przekracza zaplanowaną normę”.
W utworze występują również przerzutnie, czyli rozdzielenie frazy, zdania, do następnego wersu, w taki sposób, aby wpłynąć na jego intonację, np. „ katastrofalne opady w Indiach i trzęsienie / ziemi w Meksyku. Tyle o kaprysach aury / na świecie”.
N.N. przekręca gałkę radia – interpretacja utworu
Czasy Polskiej Republiki Ludowej
Do prawidłowej i dogłębnej interpretacji utworu, niezbędne jest zrozumienie kontekstu historycznego jego powstania. Czasy między rokiem 1952, a 1989 to okres funkcjonowania Polskiej Republiki Ludowej ( PRL ). Nasze państwo było wówczas niesuwerennie i pozostawało pod dominacją i kontrolą ZSRR. Życiem w czasach komunizmu charakteryzowało się, między innymi wszechobecną propagandą, cenzurą, brakami towarów na sklepowych półkach, godziną policyjną, a to tylko niektóre z trudności tego okresu. Wielu Polaków sprzeciwiało się takiej sytuacji politycznej, wielu czuło się zniewolonych. Poniekąd taki właśnie obraz przedstawia nam Stanisław Barańczak w utworze „ N.N. przekręca gałkę radia”.
Propaganda zobrazowana w utworze
Widzimy jak bardzo prognoza pogody przedstawiona w wierszu jest ironiczna. Nagromadzenie tak wielu pozytywnie nacechowanych przymiotników, ma na celu zwrócić uwagę czytelnika, że taka audycja jest przekłamana. Spiker przekonuje, że pogoda będzie cudowna, piękna, że atmosfera sprzyja wszystkiemu co wspaniałe, nadmiernie egzaltuje się i zachwyca klimatem.
To wszystko ma pokazać odbiorcy, w jaki sposób propaganda miała wpłynąć na myślenie ludzi. Jest to kształtowanie postaw, myślenia i działań człowieka, a także narzucenie swoich przekonań i wymuszenie konkretnych decyzji, za pomocą siły perswazji – słów, obrazu, czy mediów. Utwór wręcz wyśmiewa takie idealizowanie rzeczywistości komunistycznej.
Człowiek w opresji
Natłok tak wielu informacji, przesyconych hiperbolizacją i nadmiernym zachwytem sprawia, ze obserwowany przed podmiot liryczny mężczyzna, zaczyna odczuwać niepokój. Jest stłamszony. Wydaje się jakby nie wiedział już, które informacje są prawdziwe, a które to zwyczajna manipulacja. Woli zostać w domu, chce poukładać swoje myśli. Jest w opresji, zakłopotaniu. Podmiot liryczny widzi osobę zagubioną w świecie PRL. Stłamszoną i uciemiężoną zewnętrznym naciskiem, systemem. Siła perswazji jest tak silna, że czuje się zagubiony w swoich własnych myślach i przekonaniach.
Podsumowanie
W wierszu „N.N. przekręca gałkę radia” wykorzystano radiową prognozę pogody jako metaforę siły perswazji i propagandy w okresie PRL. Utwór to ironiczne spojrzenie na idealizowanie ustroju, który tak bardzo ograniczał wolność ludzką. W tej rzeczywistości człowiek staje się zagubiony,. Nie wie już, które z docierających do niego informacji są prawdziwe, a które to kolejna próba wpłynięcia na myślenie i postrzeganie świata przez obywateli. Radio to bardzo powszechna forma przekazu, łatwo sterować przez nie ogromną grupą ludzi.
Stanisław Barańczak w bardzo obrazowy sposób przedstawił, co było prawdziwym problemem komunizmu i jak obywatel mógł czuć się jako jednostka w obowiązującym systemie. Bohater utworu – N.N. to osoba, której tożsamość jest nam zupełnie nieznana. Jest przedstawicielem każdego Polaka, żyjącego w tym trudnym czasie. Dzięki temu zabiegowi – przedstawienia go, jako osoby nieznanej, jednego z szarych obywateli – można się z nim utożsamić, można wczuć się w jego położenie.