Czesław Miłosz to poeta, prozaik oraz eseista, którego działalność artystyczna przypada na wiek XX. Przed czasem II Wojny Światowej jego poezję cechował głównie katastrofizm, po okresie wojny twórczość Miłosza zmieniła charakter na bardziej intelektualny, ambicjonalny. Poeta wierzył w odbudowanie wartości, zatraconych za sprawą lat wojny. Ostatnim okresem w twórczości Czesława Miłosza była poezja o tematyce religijnej oraz refleksyjnej. Artysta bezsprzecznie uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów XX wieku. Wiersz Semper Fidelis wydany został w we Lwowie w 1952 roku, w miesięczniku „Semper Fidelis. Miesięcznik Miłośników Lwowa”. Został pozytywnie rozpatrzony i przyjęty przez władzę radziecką, lecz sam wiersz stał się skuteczną próbą ominięcia cenzury.
Semper Fidelis – analiza stylistyczna utworu
Podmiot lirycznie nie ujawnia w utworze swojej postaci, jednak osoba mówiąca w wierszu pozornie zwraca się do Józefa Stalina. Wiersz Semper Fidelis jest więc przykładem liryki inwokacyjnej, czyli typem liryki zwrotu do adresata.
Wiersz ma budowę strofową i podzielony jest na cztery zwrotki, każda po cztery wersy. Nie każda zwrotka zawiera rymy, występują one jednak w wierszu w układzie abba (rymy okalające) oraz aabb (rymy parzyste, sąsiadujące). Wiersz zawiera apostrofę, czyli bezpośredni zwrot do adresata – „O słońce jasne, wodzu Stalinie”.
Oprócz tego, Czesław Miłosz zastosował cały wachlarz środków stylistycznych. Tekst utworu wypełniony jest licznymi epitetami, które ubarwiają oraz uplastyczniają wypowiedz narratora („krzyże ofiarne”, „Odwiecznych wrogów”, „flagi czerwone”). Poeta wprowadził także porównania, wzmacniające przesłanie utworu – „Niech jako orłów prowadzi z gniazda”, „Będą na chwałę grały jak dzwony). W wierszu zastosowane są również przerzutnie, które w tym tekście jednakże pełnią dodatkową funkcję.
Semper Fidelis – interpretacja utworu
Na pozór, utwór Czesława Miłosza pod tytułem Semper Fidelis wychwala władzę radziecką, oraz rządy Józefa Stalina. Poeta tworząc ten wiersz, liczył się z zagrożeniem związanym z cenzurą. Był świadom, że każde niepochlebne słowo na temat rządów, zostanie odrzucone. Miłosz jednak podjął się próby obejścia cenzury.
Wiersz podzielony jest na cztery zwrotki. Pierwsza zwrotka mówi o zgubie Orła Białego z Lechickiej Ziemi. Jest to nawiązanie do mitu lechickiego, który mówi o tym, że założycielem Polski był Lech. Podmiot liryczny zwiastuje więc w pierwszej zwrotce upadek religii, a także całego narody polskiego.
Druga strofa rozpoczyna się apostrofą do Józefa Stalina. Podmiot wychwala jego rządy, prosząc o ich kontynuacje.
Trzecia zwrotka stanowi niejako wróżbę przyszłości, która wiąże się z kontynuowaniem rządów radzieckiego dyktatora.
W czwartej strofie podmiot liryczny ponownie przepowiada upadek Polski. Jego zdaniem wiara Polaków zostanie pogrzebana i przemieniona w pył. Nic więc dziwnego, że radziecka władza zaakceptowała wiersz i przyjęła go przychylnie. Polski poeta, sprawia wrażenie zadowolenia, wydaje się być pod wrażeniem dyktatora.
Prawda jest jednak zupełnie inna. Czesław Miłosz jako polski poeta tworzył głownie dla Polaków. Utwór Semper Fidelis diametralnie zmienia znaczenie, gdy przeczytamy go jako ciągły tekst. Pierwsza i trzecia strofa łączą się, tak samo przypada na zwrotkę drugą i czwartą. Czytając połączone wersy poziomo wiersz staje się przepowiednią upadku władzy radzieckiej i odrodzenia Polski. „Czerwone flagi” wroga staną w popiołach, za to „krzyże kościołów” polskich „Będą na chwałę grały jak dzwony”.
W utworze dostrzegamy wróżbę upadku radzieckiego dyktatora oraz Armii Czerwonej – „I w bezpowrotnym zgubi się szlaku Czerwona Armia i wódz jej Stalin”. Polski Orzeł Biały odniesie triumf nad wrogiem. Apostrofa, w jakiej podmiot liryczny zwraca się do Józefa Stalina, również całkowicie zmienia swoje znaczenie. W „oryginalnym” układzie stanowi to wychwalenie jego rządów i przepowiednia zwycięstwa, na które skazany jest rosyjski rewolucjonista. W zmienionym układzie wiersza Semper Fidelis, podmiot liryczny wypowiadający się w wierszu, zapowiada Józefowi Stalinowi jego zbliżający się koniec – „O słońce jasne, wodzu Stalinie Zmienisz się rychło w wieku godzinie”.
Wiersz Semper Fidelis Czesława Miłosza jest utworem podnoszącym na duchu, który skierowany jest do polskich obywateli, żyjących pod okupacją radzieckiego wroga. Poeta był świadom, że nie może pozwolić sobie na wolność słowa, ponieważ każdy utwór poddawany był procesowi sprawdzenia, ze względu na panującą cenzurę.
Wydanie utworu, jawnie krytykującego rządy Józefa Stalina oraz władzę radziecką, mogłoby się wiązać dla samego poety znaczącymi karami ze strony władz rosyjskich. Zgodnie jednak z cechami charakterystycznymi dla swojej poezji, Czesław Miłosz nie zrezygnował z okazji by zaszczepić w Polakach, ziarno nadziei na odbudowanie wartości i siły narodu. Wiersz nacechowany jest ogromną ekspresyjnością oraz emocjonalnością, co wynika z poruszanej w nim tematyki oraz wydarzeń, towarzyszących autorowi podczas tworzenia wiersza.