Maria Pawlikowska-Jasnorzewska to niezwykła polska poetka i dramatopisarka, którą dziś kojarzymy przede wszystkim z prostym przekazem i “językiem codzienności”. Była silnie związana z grupą literacką Skamandrytów, co z pewnością wywarło ogromny wpływ na jej twórczość. Dzięki bezpośredniości i poruszaniu trudnych tematów, niektóre z jej dzieł zyskały miano skandalizujących. Nie bała się dotykać spraw przyziemnych, np. prozy życia, czy starości – co uczyniła między innymi w utworze “Stara kobieta”.
Stara kobieta – analiza i środki stylistyczne
Wiersz “Stara kobieta” ma budowę stychiczną, tzn. ciągłą, bez podziału na strofy. Składa się z dwunastu wersów. W utworze pojawiają się rymy krzyżowe (abab).
Podmiot liryczny zdradza swoją obecność za pomocą zaimka “naszym”. Jest to podmiot zbiorowy, wypowiadający się w imieniu grupy młodych ludzi.
W wierszu zauważymy wiele środków stylistycznych, takich jak epitety, np.: “złego szofera”, “ostrym mieczem”, czy metafory, np.: “wśród naszych młodych twarzy zawiewa średniowieczem” (w zdaniu tym znajdziemy przykład wykorzystania “języka codzienności” w twórczości Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej). W utworze pojawiają się również porównania, np.: “Oblicze jej pocięte jak gdyby ostrym mieczem”, “przejechana przez życie jak przez złego szofera”, czy też wyliczenie: “jest złamana, pogięta, pocięta, poorana”. Wiersz nie jest zawiły, a jego wersy wydają się trafiać w sposób przejrzysty i jasny do odbiorcy, co jest cechą charakterystyczną twórczości autorki.
Stara kobieta – interpretacja utworu
Oblicze staruszki
Podmiot liryczny wydaje się być obserwatorem pewnej starszej kobiety, której los nie oszczędził i odbił piętno na jej wyglądzie. Jest stara, ma problem z chodzeniem, musi się podpierać. Jej twarz ma liczne rany, jakby od miecza, dlatego sprawia wrażenie postaci oderwanej z innej epoki. Młodzi ludzie nie rozumieją jej ran, dla nich to ktoś rodem ze średniowiecza, komu wizerunkiem daleko do nowożytnego człowieka.
Staruszka wygląda dosłownie na złamaną i skrzywdzona przez los. Możemy snuć domysły, że zaznała w życiu przemocy, ciężkiej pracy, biedy. Być może jest matką, babką, czyjaś żoną, albo wdową. Wszystko jednak wskazuje na to, że przedstawiony opis dotyczy osoby wiodącej skromne życie, które nie było usłane różami i luksusem.
Liczne rany i mankamenty nie zatuszowały tego, że jest ona kobietą. Mimo wieku i uszczerbku na aparycji nadal niesie w sobie energię kobiecą. Tego pierwiastka kobiecości nie są w stanie wymazać żadne blizny, zmarszczki i siwe włosy. To wewnętrzna siła, spojrzenie, ciężary które kobieta dźwiga na swych barkach. Chociaż kobiecość tej staruszki została wielokrotnie wystawiona na próbę, to pozostała w niej i to być może dzięki niej i swojej intuicji, przetrwała liczne trudy i znoje w swoim życiu.
Podmiot liryczny mówi o tym, że kobieta została „przejechana przez życie”. Jednak mimo wszystko podniosła się i idzie dalej przed siebie. Jej wola walki i upór są godne podziwu. W wierszu „Stara kobieta” odnajdziemy zatem motyw starości, jako procesu który wpływa na fizyczność człowieka, w tym jego zdrowie, wygląd i samopoczucie. Ale dostrzeżemy także motyw kobiecości, kobiecej siły, nieugiętości wobec przeciwności losu.
Oblicze Madonny
Wizerunek zmęczonej kobiety, z widocznymi ciętymi ranami na twarzy od razu przywołuje na myśl oblicze Madonny. Słynny Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej charakteryzuje się rozcięciami na twarzy Maryji. Obecnie obraz ten jest jednym z najpopularniejszych symboli chrześcijaństwa w Polsce. Cięcia zostały pamiątką po napadzie rabunkowym, podczas którego próbowano zniszczyć obraz. Mimo tego on ocalał i do dziś wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej z ranami na twarzy, jest znany na całym świecie.
Maryja również doznała krzywdy, przeżyła narodziny, a następnie śmierć syna, wysłuchuje modlitw i błagań tysięcy wiernych, a mimo to pozostaje silna i inspiruje swym obliczem. Jest dowodem na to, że siła kobiet, ich opiekuńczość, matczyna troska, piękno zewnętrzne i wewnętrzne, a także upór i uduchowienie, nie zważają na upływ czasu.
Podsumowanie
Za pomocą prostego przekazu i słów, które w jasny sposób trafiają do odbiorcy, wiersz ukazuje istotę kobiecości. Jest to siła, której nie zniszczy czas, ból i doznane krzywdy. To energia pozwalająca kroczyć przez życie i spełniać swoją rolę matki, żony, siostry, córki, przyjaciółki. Każda z kobiet ma moc, aby podnieść się z kolan i niczym Madonna pocieszać i inspirować innych. Wiersz opisuje kobietę starą, zranioną, słabą i doświadczoną przez nieprzychylny los, ale także taką, która mimo niedogodności łapie za kij i idzie przed siebie krok po kroku, Taką siłę kobiecości odnajdziemy w każdej epoce i w każdych czasach, nawet wspomnianym w wierszu średniowieczu.