Czesław Miłosz to jeden z czołowych polskich poetów XX wieku. Był także tłumaczem, dyplomatą, eseistą i prozaikiem. Zdobył literacką Nagrodę Nobla, czym szczególnie odznaczył się na kartach historii. Jeden z jego najważniejszych tomów poezji nosi tytuł „Ocalenie”. Miłosz pisał go w okupowanej Warszawie, natomiast wydany został tuż po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku. Zbiór ten przepełniony jest dramatyzmem, mrocznymi wizjami, motywem holokaustu i zagłady. Utwór „Walc” należy do tomiku „Ocalenie”, ale wyróżnia się na tle innych wierszy czasem wydarzeń.
Walc – budowa utworu i środki stylistyczne
„Walc” Czesława Miłosza składa się z piętnastu czterowersowych strof. Występują w nim rymy krzyżowe (abab).
Podmiot liryczny nie zdradza swojej obecności wprost. Pełni raczej rolę obserwatora, ale także wieszcza, znającego przyszłe wydarzenia. Co ciekawe, zwraca się bezpośrednio do kobiety, jednej z uczestniczek balu, co może wskazywać, że również był na nim obecny.
W wierszu pojawiają się środki stylistyczne, między innymi epitety, np.: „dźwięk walca”, „płatki jabłoni”, „czas gniewu”, „gwiazda poranna” czy metafory, np.: „Lat cicho w klepsydrach przesącza się piach”, „I będziesz tak tańczyć na zawsze w legendzie”. Zastosowano również porównania, np.: „Rozpięte szeroko jak krzyże w agonii” oraz powtórzenia, w głównej mierze spójnika „I”, np.: „I mija tak człowiek, i już zapomina”.
W tekście zauważymy też wyliczenia, np.: „I pióra, i perły w huczącej przestrzeni, I szepty, wołanie i zawrót, i rytm”, „I oczy, i usta, i wrzawa, i śmiech”, a także uosobienia, np.: „I świecznik kołując odpływa w głąb sal”, „Do chat drogą mleczną noc letnia podchodzi”. Zastosowano liczne apostrofy – bezpośredni zwrot do tajemniczej kobiety z balu, np.: „Ty, piękna, nie wiedząc kołyszesz się z nim. I będziesz tak tańczyć na zawsze w legendzie”, „Patrz, to twój syn”. Świadome umiejscowienie akcentowania w tekście, rymy krzyżowe i powtórzenia, przypominają rytmem walc – mamy wrażenie opadania i wznoszenia się wraz z tekstem.
Walc – interpretacja utworu
Błoga nieświadomość
Na początku utworu zapoznajemy się z opisem balu dla zamożnej elity. Jest rok 1910, ludzie bawią się i wirują w tańcu. Palą się świece, wszędzie wiszą lustra, kobiety noszą piękne suknie, wysadzane perłami i pióra. Możemy poczuć wręcz, jak ten walc porywa nas, sytuacja staje się dynamiczna, salę balową wypełnia energia i urok minionych lat.
Niestety podmiot liryczny jest świadomy, że to beztroskie towarzystwo w przyszłości będzie zmuszone zmagać się z ogromnym cierpieniem, chaosem, czasem wojny. Nawiązuje nawet do biblijnego płonącego krzewu. To przecież od jego znalezienia przez Mojżesza, rozpoczną się jego negocjacje z faraonem, prowadzące do plag egipskich i śmierci. Osoba mówiąca wie, że rewolucja i aż dwie wielkie wojny zmienią ten świat na zawsze.
Podmiot liryczny wieszczy także narodziny pewnego poety. Urodzi się na wsi i nie będzie tworzył swoich dzieł dla możnych. Wiemy jednak, że napisze o nich, na co wskazuje cytat: „Nie dla nich, nie dla nich napisze ich pieśń”. Możemy zauważyć tu pewien związek z Czesławem Miłoszem, zatem zastosowano wątek autobiograficzny. Osoba mówiąca zwraca się do pewnej kobiety, bawiącej się na balu.
Poety nie ma jeszcze na świecie, ale piękna pani, już się z nim kołysze. Możemy odczytać to jako metaforę. Fizycznie poety nie ma na tym balu, jednak w swoich czasach jest przy niej obecny myślami i duchem, ponieważ pisze historię bawiących się wówczas ludzi i tworzy „ich pieśń”. Chociaż bal dawno się zakończył, on ożywił go w swoim umyśle i wyobraźni pisarza.
Wizja mrocznych czasów
Dalsza część utworu stanowi opis mrocznych czasów, które mają nadejść. Krew, niewola, zamarznięte ciała zesłańców, rany i broń, to tylko część nowej rzeczywistości, która niebawem się ziści.